“Kho báu” trong tàu cổ Bình Châu

ANTĐ - Sau gần một tháng tổ chức khai quật, hơn 4.000 cổ vật từ con tàu cổ thuộc vùng biển Châu Thuận, xã Bình Châu, huyện Bình Sơn đã được trục vớt an toàn. Cùng với số cổ vật, con tàu cổ cũng hé lộ nhiều bí mật chưa được khám phá. Con tàu được đánh giá có niên đại cổ nhất và hiện trạng tốt nhất trong số 12 chiếc tàu Châu Á được khai quật từ trước đến nay.  

Con tàu được đánh giá có niên đại cổ nhất và hiện trạng tốt nhất trong số 12 chiếc tàu châu Á
được khai quật từ trước đến nay

Cổ vật 700 năm và những bí ẩn công nghệ đóng tàu 

Theo báo cáo của Sở VH-TT-DL Quảng Ngãi, tổng số hiện vật khai quật được là 268 thùng, trong đó có 91 thùng hiện vật còn tương đối nguyên vẹn với số lượng hơn 4.000 món. Qua nghiên cứu, các nhà khảo cổ đã xác định nguyên nhân đắm tàu là do xảy ra sự cố cháy nổ từ khoang thứ 4 đến khoang thứ 6, nơi chứa hàng trăm đồng tiền xu, phân thành 19 loại tròn, vuông khác nhau. Trong đó, niên đại muộn nhất của tiền xu là thế kỷ 13. Các nhà khảo cổ xâu chuỗi nhiều chi tiết khác và rút ra kết luận: Số cổ vật trên tàu có niên đại từ nửa cuối thế kỷ 13.

Trong số hàng nghìn cổ vật được trục vớt, các nhà nghiên cứu đã phát hiện khá nhiều chi tiết mới lạ về hoa văn, gốm sứ và kỹ thuật đóng tàu của người xưa. Nếu như với các con tàu được khai quật trước đây, các nhà nghiên cứu vẫn chưa có cơ hội tiếp xúc với đồ gốm sứ men nâu, men da táo, màu vàng chanh, ô liu… với nhiều loại hoa văn chìm nổi như: hoa lam, sen, cúc… thì đã làm được với việc khai quật con tàu này. Tàu Bình Châu còn cung cấp đầy đủ dữ liệu cho các nhà nghiên cứu về gốm sứ, tàu cổ, con đường tơ lụa trên biển, tiền cổ và cách sắp xếp các cổ vật trên tàu. Trong đó, các nhà khảo cổ cũng phát hiện một số độc bản thú vị: Chuỗi hạt ngọc màu xanh lá cây, chiếc đĩa ngọc có hoa văn rồng và quả cân của thủy thủ đoàn. Đây là những món cổ vật mang đặc trưng nghệ thuật ở thế kỷ 13. Theo TS. Nguyễn Đình Chiến - Phó Giám đốc Bảo tàng Lịch sử Quốc gia: “Dòng gốm men nâu da lươn xuất hiện ở nhiều đồ gốm thuộc nhiều niên đại khác nhau, thế nhưng việc xác định thời điểm mẫu men này xuất hiện thì các nhà khảo cổ học vẫn chưa tìm ra. Qua quá trình khai quật chiếc tàu cổ có từ thế kỷ 13 này, chúng tôi có thể khẳng định, men nâu da lươn xuất hiện từ thời điểm ít nhất cách đây 700 năm”.

Bản thân chiếc tàu đắm cũng là độc bản quý hiếm nhất từ trước đến nay của ngành khảo cổ Việt Nam cũng như thế giới. Tiến sĩ Nguyễn Việt -Giám đốc Trung tâm tiền sử Đông Nam Á (thuộc Hội khoa học nghiên cứu Đông Nam Á Việt Nam) nhận định: Trong số 12 chiếc tàu đắm ở châu Á được khai quật trước đây, chưa có chiếc nào có hiện trạng tốt như chiếc tàu này. Bản thân chiếc tàu đã là di sản văn hóa lớn với niên đại lâu nhất được biết đến trong ngành đóng tàu cổ. Việc nghiên cứu chiếc tàu mang lại ý nghĩa to lớn với toàn bộ giới nghiên cứu tàu thuyền thương mại thế giới.

Đĩa men có hoa văn nổi hình rồng rất đặc biệt trong chiếc tàu cổ

Định hướng bảo tồn con tàu cổ 

Có 2 phương án đặt ra để bảo tồn con tàu. Tiến sĩ Nguyễn Đăng Vũ - Giám đốc Sở VH-TT&DL cho biết: Hoặc là chúng tôi sẽ trục vớt con tàu và bảo quản theo quy trình nghiêm ngặt để trưng bày cho nhân dân chiêm ngưỡng và tiếp tục phục vụ nghiên cứu khảo cổ học. Hoặc là chúng tôi sẽ để lại con tàu dưới đáy biển và phát triển du lịch. Phương án cuối cùng phụ thuộc vào quyết định của UBND tỉnh. Quan điểm của Tiến sĩ Nguyễn Việt, điều quan trọng nhất vẫn là việc bảo tồn tàu cổ như thế nào cho hiệu quả. Tiến sĩ Việt nhận định: Nếu để tàu lại dưới biển thì quả là điều đáng tiếc. Trong lịch sử nghiên cứu tàu cổ thế giới, đây là con tàu quý hiếm vào bậc nhất. Việc đưa lên bảo quản được sẽ là một bước tiến dài cho ngành khảo cổ Việt Nam và là dấu ấn trong lịch sử thế giới. Chi phí cho việc trục vớt tàu cổ và bảo quản trên cạn cũng không quá lớn như dự đoán ban đầu. 

Hiện tại, việc có trục vớt hay không còn tùy thuộc vào khả năng của địa phương. Có nhiều ý kiến đồng tình với ý tưởng, giữ lại con tàu nơi đáy biển để phục vụ du lịch.  Trước mắt, công tác bảo quản tại chỗ được đặt lên hàng đầu bởi con tàu nằm ở đó đã 700 năm, được bảo quản bởi nước biển, gỗ không hủy hoại nhưng vẫn rất cần thiết phải có những biện pháp bảo vệ. Sau khi khai quật xong khu vực bên trong tàu cổ, đơn vị thi công tiếp tục khảo sát, khai quật xung quanh vị trí tàu đắm khoảng 300m2 để tiếp tục trục vớt các cổ vật còn rơi vãi.