Vì sao "Mưa đỏ" không lọt sâu vào vòng tranh giải Oscar?

"Mưa đỏ" được Hội đồng tuyển chọn phim Quốc gia, Bộ VHTT&DL lựa chọn là đại diện chính thức của điện ảnh Việt Nam tranh giải Oscar lần thứ 98. Quyết định được đưa ra trong bối cảnh bộ phim này được phát hành trước đó không lâu nhưng đã tạo hiệu ứng xã hội rất rõ rệt khi tạo nên "cơn sốt" chưa từng có ngoài rạp chiếu và lập kỷ lục phim Việt doanh thu cao nhất mọi thời đại tính đến thời điểm này.

Bên cạnh việc ghi dấu ấn về giá trị nghệ thuật, thành công về mặt thương mại, "Mưa đỏ" còn ghi điểm nhờ cách tiếp cận đề tài chiến tranh theo hướng điện ảnh hiện đại, cũng như việc đáp ứng đầy đủ các tiêu chí kỹ thuật và phát hành theo quy định của Viện Hàn lâm Khoa học và Nghệ thuật Điện ảnh Mỹ – Academy of Motion Picture Arts and Sciences (AMPAS). Vì vậy, đưa "Mưa đỏ" đến với Oscar còn phản ánh kỳ vọng đưa một tác phẩm mang dấu ấn lịch sử và sáng tạo của điện ảnh Việt Nam bước ra sân chơi điện ảnh quốc tế.

Sau khi trở thành đại diện Việt Nam tại giải Oscar lần thứ 98, "Mưa đỏ" đã được AMPAS xác nhận đủ điều kiện hợp lệ, đồng nghĩa với việc đáp ứng các tiêu chí bắt buộc về thời gian phát hành, tỷ lệ ngôn ngữ không phải tiếng Anh, tư cách pháp lý của đơn vị gửi phim cũng như các yêu cầu kỹ thuật. Việc không có tên trong danh sách rút gọn 15 phim là kết quả của vòng bình chọn sơ bộ, nơi các thành viên đủ điều kiện của Viện Hàn lâm bỏ phiếu kín để chọn ra những tác phẩm được đánh giá cao nhất trong số hàng chục tác phẩm điện ảnh đại diện cho các quốc gia trên thế giới.

Trong lịch sử giải Oscar, đặc biệt ở hạng mục "Phim quốc tế hay nhất", không hiếm phim làm về đề tài chiến tranh góp mặt tại sân chơi này, thậm chí nhiều phim còn lọt sâu vào danh sách rút gọn và giành chiến thắng cao nhất như: "All Quiet on the Western Front” (Đức, 2022), “The Zone of Interest” (Anh/ Ba Lan, 2023)...

Điểm chung dễ nhận thấy ở các bộ phim này là dù mượn đề tài chiến tranh để kể câu chuyện về thân phận con người, ký ức lịch sử, bi kịch thời chiến và hậu chiến. Những phim chiến tranh thành công tại Oscar thường không đặt trọng tâm vào sự hoành tránh của bối cảnh, quy mô các trận đánh, tôn vinh các chiến công, mà cách kể giản dị xoáy sâu vào nỗi đau, sự mất mát, thân phận nhỏ bé của con người giữa dòng chảy của lịch sử. Vì vậy, việc đề cử một bộ phim về đề tài chiến tranh tham dự giải Oscar hoàn toàn không phải điều gì bất lợi và khu biệt.

Nếu đặt "Mưa đỏ" trong tương quan với những bộ phim chiến tranh từng gây tiếng vang tại Oscar có thể thấy rõ sự khác biệt trong cách tiếp cận mà AMPAS thường ưu ái chấm điểm cao. Bởi trên thực tế, "Mưa đỏ" đã làm rất tốt khi tái hiện không khí chiến trường và tinh thần chiến đấu của một giai đoạn chiến tranh đầy khốc liệt trong lịch sử Việt Nam. Cách kể này rõ ràng đã tạo ra sự cộng hưởng mạnh mẽ với khán giả trong nước, nhưng khi đặt vào bối cảnh giải Oscar với các nhà sản xuất, nhà làm phim, nhà phê bình điện ảnh đến từ nhiều nước khác nhau, thì có vẻ vẫn thiếu sự đồng điệu.

Nói vậy là bởi Oscar thường dành sự quan tâm nhiều hơn cho những tác phẩm sử dụng đề tài chiến tranh như phông nền để lý giải những câu hỏi về thân phận con người, nỗi sợ hãi, sự mất mát và những hệ lụy chung của chiến tranh đối với nhân loại. Trong khi điểm mạnh "Mưa đỏ" nằm ở khả năng khơi gợi ký ức và cảm xúc trong không gian văn hóa cụ thể, còn các phim được hội đồng Oscar ưu tiên sẽ thường hướng tới cách kể vượt ra khỏi một câu chuyện riêng, để người xem ở bất kỳ đâu trên thế giới cũng có thể đồng cảm, liên hệ và quán chiếu. Sự so sánh này cho thấy, vấn đề không nằm ở việc "Mưa đỏ" là phim chiến tranh, mà ở chỗ ngôn ngữ và cách kể của phim có tiệm cận với "gu" thẩm mỹ mà Oscar thường ghi nhận hay không. Còn nếu so sánh về kỹ xảo, công nghệ làm phim, đại cảnh hoành tráng hay thủ pháp kỹ thuật hiện đại thì có lẽ càng chưa phải điểm mạnh của "Mưa đỏ" trong bối cảnh các bộ phim quốc tế làm về đề tài chiến tranh.

Trên thực tế, các tác phẩm điện ảnh gây chú ý khi tranh giải Oscar cũng thường có các hoạt động quảng bá khá rầm rộ từ việc tổ chức các buổi chiếu, giao lưu gặp gỡ với khán giả, truyền thông quốc tế. So với nhiều đối thủ đến từ những nền điện ảnh có kinh nghiệm dày dạn khác, đại diện của điện ảnh Việt Nam khó tránh khỏi bất lợi về nguồn lực và mạng lưới kết nối để làm điều đó.

Tuy sớm dừng chân ở Oscar nhưng việc được lựa chọn là đại diện điện ảnh Việt Nam tham gia giải thưởng điện ảnh danh giá này đã là một dấu mốc đáng ghi nhận với "Mưa đỏ", cho thấy phim đã vượt ra khỏi khuôn khổ phòng vé trong nước, góp tiếng nói đối thoại với điện ảnh thế giới. Và cho tới thời điểm này, "Mưa đỏ" hoàn toàn có thể tự hào với những gì đã làm được, đặc biệt là việc khẳng định sức hút hiếm thấy của một tác phẩm điện ảnh Việt Nam khi khai thác đề tài lịch sử – chiến tranh.