- Tăng cường kiểm tra, chống thất thu thuế
- Thủ tướng: Cần hình thành một hệ sinh thái hoàn chỉnh để thu hút, giữ chân doanh nghiệp
- Công chức, viên chức Hà Nội sẽ có mức lương thấp nhất bằng bình quân các vùng của doanh nghiệp
"Thu ngân sách phụ thuộc vào những khoản thu không bền vững, trong khi đó chi tiêu cho quản lý hành chính liên tục tăng. Đặc biệt chi trả lương cho công nhân viên chức quá cao nhưng lương của từng công chức lại quá thấp".
Đây là một trong những vấn đề mà các chuyên gia vừa đưa ra tại hội thảo khoa học và công bố ấn phẩm “Đánh giá kinh tế Việt Nam thường niên 2018: Hướng tới chính sách tài khóa bền vững và hỗ trợ tăng trưởng" do Đại học Kinh tế Quốc dân tổ chức sáng nay, 25/3.
Ngân sách phụ thuộc vào những khoản thu không bền vững
Một trong những nội dung chính của ấn phẩm được GS.TS Trần Thọ Đạt, Hiệu trưởng ĐH Kinh tế quốc dân trình bày là trong giai đoạn khoảng 10 năm gần đây, Việt Nam luôn duy trì quy mô chi tiêu công ở mức cao, trong khi nguồn thu ngân sách không đủ để bù đắp.
Do vậy, thâm hụt ngân sách Nhà nước thường xuyên ở mức cao và hiện đang ở mức cao nhất trong khu vực. Việt Nam không có lựa chọn nào khác ngoài việc tiếp tục vay nợ để bù đắp bội chi và hệ quả là nợ công gia tăng.
Nói rõ hơn, PGS.TS Tô Trung Thành cho biết, trong những năm gần đây, quy mô thu ngân sách giảm rõ rệt. Thu ngân sách từ mức gần 30% GDP trong nhiều năm đã hạ xuống khoảng 26-28% GDP trong giai đoạn năm 2006-2009 và về khoảng hơn 23% GDP trong giai đoạn năm 2015-2018.
Dù vậy, quy mô ngân sách của Việt Nam vẫn ở mức cao so với các quốc gia đang phát triển cũng như các nước ASEAN. Theo thống kê, quy mô thu ngân sách trên GDP của trung bình các nước thu nhập thấp năm 2018 chỉ là 15,1%, các nước khu châu Á là 17,3%.
Việc quy mô ngân sách cao sẽ ảnh hưởng đến tiết kiệm của khu vực tư nhân, làm giảm đầu tư phát triển sản xuất kinh doanh của khu vực này. Ngoài ra, gánh nặng thuế cao có thể khuyến khích các hành vi gian lận, trốn thuế...
Quy mô thu ngân sách cao của Việt Nam còn có bất lợi là Chính phủ còn ít không gian để có thể giảm thâm hụt ngân sách qua tăng thuế, chịu nhiều áp lực phải làm ngược lại.
Thu ngân sách đang phụ thuộc vào những khoản thu không bền vững
Về cơ cấu ngân sách, PGS.TS Tô Trung Thành cho biết, trong thu nội địa, nhóm khoản thu giữ vai trò quan tọng là thu từ nhà đất. Nguồn thu này tăng từ 9,6% tổng thu nội địa giai đoạn 2006 - 2011 lên trung bình 11,6% giai đoạn 2012 - 2014 và lên tới 13,8% giai đoạn 2016 – 2018.
Chiếm tỷ lệ cao nhất trong nhóm này là khoản thu có tính chất một lần là thu từ giao quyền sử dụng đất (chiếm trung bình 8,15% tổng thu ngân sách giai đoạn 2015-2018), trong khi thuế từ nhà đất chỉ chiếm 0,2% tổng thu ngân sách Nhà nước.
Việc phụ thuộc lớn và các khoản thu không bền vững như thu từ giao đất là một lý do khiến ngân sách ngay lập tức bị ảnh hưởng nếu thị trường bất động sản ảm đạm.
Chi lương cao nhưng lương của công chức quá thấp
Trong khi đó, với chi ngân sách, nhóm tác giả cho rằng chi đầu tư từ ngân sách Nhà nước đang theo xu hướng giảm dần. Tỷ trọng chi đầu tư trong tổng chi tiêu công cao nhất là 42% năm 2009 đã giảm xuống còn 32,4% năm 2012 và ước chỉ đạt hơn 25% vào năm 2018.
Trong bối cảnh một quốc gia đang phát triển, nhu cầu đầu tư cơ sở hạ tầng vẫn rất lớn thì việc giảm mạnh chi đầu tư công mà không có nguồn thay thế sẽ gây ra ảnh hưởng tiêu cực về dài hạn.
Ngược lại, khoản chi lớn nhất trong tổng chi ngân sách vẫn là chi thường xuyên, chi cho bộ máy Nhà nước, chiếm khoảng 70% tổng chi kể từ năm 2008.
Tỷ lệ chi lương của Việt Nam so với tổng chi tiêu theo trình bày của PGS.TS Tô Trung Thành là tương đối cao so với các quốc gia trong khu vực như Lào, Thái Lan, Singapore, Indonesia, Malaysia... Thậm chí, với xu hướng hiện tại, Việt Nam có thể dễ dàng vượt mức bình quân của các nước có thu nhập trung bình, thu nhập cao. Điều này sẽ gây áp lực về tài chính công.
Chi tiêu cho quản lý hành chính liên tục tăng, theo các chuyên gia, cho thấy Việt Nam không đạt được kết quả tốt trong việc cải cách bộ máy hành chính để giảm chi tiêu công. Chi lương cho công nhân viên chức Việt Nam quá cao nhưng lương của từng công chức lại quá thấp.
Ngoài ra, theo nhóm tác giả, một trong những áp lực chi ngân sách hiện nay là chi trả nợ. Theo đó, những khoản vay từ những năm 1990 đến nay bắt đầu tới hạn trả nợ. Hàng năm số nợ phải trả đã chiếm tỷ lệ 10-12% tổng chi ngân sách Nhà nước. Việc chi trả nợ tăng dần lên trong những năm tới có thể là nguyên nhân ảnh hưởng tới tính bền vững của ngân sách Nhà nước.
