Thiệt hại khôn lường từ “cuộc chiến không tiếng súng”
Diễn ra trong 2 ngày 17 và 18-12, Hội nghị quốc tế Đối tác toàn cầu chống lừa đảo trực tuyến do Bộ Ngoại giao Thái Lan và Cơ quan phòng chống Ma túy và Tội phạm của Liên hợp quốc (UNODC) đồng tổ chức, quy tụ đại diện nhiều quốc gia, tổ chức quốc tế và khu vực tư nhân. Đoàn Việt Nam do Thứ trưởng Ngoại giao Lê Anh Tuấn dẫn đầu tham dự, kêu gọi tăng cường hợp tác toàn cầu nhằm xây dựng một môi trường số an toàn, lành mạnh và bền vững.
Hội nghị diễn ra trong bối cảnh các cuộc tấn công mạng nhằm vào cơ sở hạ tầng công nghiệp trọng yếu, hệ thống tài chính - ngân hàng và cơ quan hành chính công ngày càng gia tăng cả về tần suất lẫn mức độ nghiêm trọng. Chỉ bằng những dòng mã độc, không cần vũ khí, không cần xuất hiện tại hiện trường, tội phạm mạng có thể khiến cả một hệ thống kinh tế - xã hội rơi vào tê liệt. Vụ tấn công mạng làm gián đoạn hoạt động tại hàng loạt sân bay lớn ở Anh, Bỉ, Đức vào cuối tháng 9 vừa qua là minh chứng điển hình. Một mã độc tống tiền đã đủ sức làm sập hệ thống làm thủ tục tự động, khiến hàng nghìn hành khách mắc kẹt, hàng loạt chuyến bay bị hoãn, hủy, kéo theo những thiệt hại kinh tế và uy tín không thể đo đếm ngay tức thì.
Theo các chuyên gia an ninh mạng, bản chất của các cuộc tấn công ngày nay giống như “đột nhập kỹ thuật số”. Ông Sam Rubin, chuyên gia của Palo Alto Networks, ví von, thay vì xâm nhập vào ngôi nhà vật lý, kẻ xấu đột nhập vào mạng lưới số của doanh nghiệp hay tổ chức, sử dụng email lừa đảo, mã độc khóa dữ liệu, tống tiền để buộc nạn nhân trả giá.
Sự gia tăng đáng báo động của tội phạm mạng đang gây ra những tổn thất kinh tế toàn cầu khổng lồ. Ước tính, thiệt hại do tội phạm mạng năm 2023 lên tới 8.000 tỷ USD và có thể chạm mốc 10.500 tỷ USD vào năm 2025, con số vượt GDP của nhiều nền kinh tế lớn. Điều này cho thấy tội phạm mạng không còn là vấn đề an ninh công nghệ đơn thuần, mà đã trở thành mối đe dọa trực tiếp đối với tăng trưởng, ổn định và phát triển bền vững của các quốc gia.
Tại Việt Nam, với gần 80 triệu người dùng Internet, tội phạm mạng đang nổi lên như một thách thức an ninh quốc gia nghiêm trọng. Theo Cục Cảnh sát hình sự - Bộ Công an, trong 11 tháng đầu năm 2025, tình hình tội phạm lừa đảo trực tuyến dù giảm trên 30%, song thiệt hại do loại tội phạm này gây ra vẫn ở mức rất lớn, với tổng số tiền ước tính trên 6.000 tỷ đồng. Trước đó, năm 2023, hệ thống cảnh báo an toàn thông tin ghi nhận tới 16.000 phản ánh lừa đảo, với tổng tổn thất ước tính 390.000 tỷ đồng, tương đương 3,6% GDP.
Không chỉ dừng ở lừa đảo chiếm đoạt tài sản, nhiều cuộc tấn công mạng còn nhắm vào dữ liệu dân cư, hệ thống ngân hàng và hạ tầng thông tin của các cơ quan nhà nước. Đây chính là “cuộc chiến không tiếng súng”, nhưng hậu quả sâu rộng và lâu dài, buộc mỗi quốc gia phải xây dựng “phòng tuyến số” vững chắc để bảo vệ chủ quyền và lợi ích quốc gia.
Hợp tác quốc tế - nhân tố then chốt không thể thiếu chống tội phạm mạng
Những vụ án lớn bị phanh phui gần đây cho thấy mức độ nguy hiểm của các tập đoàn tội phạm đa quốc gia hoạt động trên không gian mạng. Theo ước tính của Liên hợp quốc, ít nhất 220.000 người tại Đông Nam Á đã bị buôn bán và ép làm việc trong các “trại lừa đảo” tại những điểm nóng như Tam Giác vàng hay một số khu vực ở Campuchia. Nạn nhân trải khắp thế giới, từ châu Á, châu Âu đến châu Phi, cho thấy tính chất toàn cầu của vấn nạn này. Trước những thiệt hại ngày càng nghiêm trọng, nguy cơ đe dọa từ an ninh kinh tế, thậm chí an ninh quốc gia… tới thiệt hại cho những người nghèo hay người yếu thế trong xã hội, các quốc gia ngày càng nhận thức rõ rằng chống tội phạm mạng không thể chỉ dựa vào nỗ lực đơn lẻ. Nhiều nước đã mạnh tay siết chặt hành lang pháp lý, nâng cao trách nhiệm của nền tảng số và tăng cường bảo vệ người dùng.
Tại ASEAN, Malaysia sửa đổi Bộ luật Hình sự, mở rộng trách nhiệm pháp lý với cá nhân, tổ chức liên quan đến lừa đảo; Singapore yêu cầu xác minh danh tính người bán trên nền tảng thương mại điện tử và buộc ngân hàng, nhà mạng chịu trách nhiệm nếu để lọt tin nhắn chứa mã độc. Những động thái này phản ánh cách tiếp cận chủ động và quyết liệt, coi an ninh mạng là trách nhiệm xã hội và chính trị.
Việt Nam, một trong những quốc gia sớm ban hành Luật An ninh mạng, đang triển khai Chiến lược an toàn, an ninh mạng quốc gia đến năm 2025, tầm nhìn 2030. Việc đầu tư cho Trung tâm Giám sát an toàn không gian mạng quốc gia (NCSC) và tăng cường hợp tác với INTERPOL, ITU, các đối tác ASEAN cho thấy quyết tâm bảo vệ hạ tầng số, dữ liệu cá nhân và chủ quyền số quốc gia.
Đặc biệt, việc Liên hợp quốc lựa chọn Hà Nội là nơi tổ chức lễ ký Công ước Hà Nội về chống tội phạm mạng mới đây là dấu mốc quan trọng, khẳng định vai trò và uy tín ngày càng cao của Việt Nam trong định hình chuẩn mực quốc tế. Công ước này tạo nền tảng pháp lý chung để các quốc gia phối hợp điều tra, truy tố, chia sẻ dữ liệu và hỗ trợ kỹ thuật trong bối cảnh tội phạm mạng không biên giới. Phát biểu tại Hội nghị quốc tế Đối tác toàn cầu chống lừa đảo trực tuyến ngày 17-12, Bộ trưởng Ngoại giao Thái Lan
Sihasak Phuangketkeow nhấn mạnh, lừa đảo trực tuyến đã trở thành hoạt động công nghiệp xuyên quốc gia và không quốc gia nào có thể tự mình giải quyết. Thứ trưởng Ngoại giao Lê Anh Tuấn cũng khẳng định tầm quan trọng của việc chia sẻ nhanh chóng và hiệu quả thông tin tình báo, bằng chứng điện tử nhằm nâng cao hiệu quả phòng, chống tội phạm.
Từ Bangkok, Vienna đến Công ước Hà Nội, từ thảo luận đến hành động, các sáng kiến hợp tác toàn cầu đang từng bước hình thành “lá chắn số” chung. Đó không chỉ là cuộc chiến bảo vệ dữ liệu hay tài sản, mà là nỗ lực chung nhằm bảo vệ con người, sinh kế và niềm tin vào không gian số. Trong kỷ nguyên số hóa, thúc đẩy hợp tác toàn cầu chống tội phạm mạng chính là điều kiện tiên quyết để xây dựng một tương lai số an toàn, thịnh vượng và nhân văn.
