 |
Đám cháy trên tàu chở dầu Sounion sau nhiều cuộc tấn công liên tiếp của Houthi ở Biển Đỏ vào tháng 8-2024 |
32 ngày ám ảnh
Có một giấc mơ đã ám ảnh Atik Ullah Khan suốt nhiều tuần liền. Anh nghe thấy tiếng súng máy và thấy mình bị kẹt trong một cuộc giao tranh giữa nhóm cướp biển và lực lượng biệt kích hải quân. Khan (39 tuổi) là Thuyền phó của tàu buôn Abdullah (treo cờ Bangladesh) đang đi từ Mozambique đến Các Tiểu vương quốc Ảrập Thống nhất với 55.000 tấn than và bị hải tặc tấn công ngày 12-3-2024, cách bờ biển Somalia khoảng 550 hải lý. Vào khoảng 10h hôm đó, một chiếc thuyền đánh cá xuất hiện trên radar. Sau đó, những người canh gác trên tàu Abdullah phát hiện 6 đối tượng vũ trang súng trường tự động đang hướng về phía họ trên một chiếc xuồng cao tốc, bám sát phía sau còn một chiếc xuồng khác cũng chở 6 người. “Tàu Abdullah đã phát tín hiệu cấp cứu, nhưng không ai phản hồi. Tôi ra lệnh tăng tốc tối đa, nhưng chẳng là gì so với xuồng cao tốc của bọn cướp biển” - Khan kể. Vài phút sau, 12 tên cướp lên tàu, chúng nổ súng chiếm quyền kiểm soát con tàu và bắt giữ thủy thủ đoàn làm con tin.
Một sáng tháng 4-2024, Khan thấy những tên cướp biển canh giữ thủy thủ đoàn đóng gói đồ đạc và rời đi với tiền mặt trong tay. “Tôi biết chúng đã lấy được tiền chuộc” - ông nhớ lại. Sau 32 ngày bị giam cầm, Khan trở về nhà ở Bangladesh, nhưng nhiều tháng sau ông vẫn do dự không muốn quay lại biển vì nỗi ám ảnh này.
Trước đó, vào tháng 12-2023 (1 tháng sau khi nhóm vũ trang Houthi bắt đầu tấn công các tàu buôn trên Biển Đỏ), cướp biển Somalia đã cướp tàu buôn Ruen (treo cờ Malta). Đó là vụ cướp tàu buôn thành công đầu tiên kể từ năm 2017. Theo Cục Hàng hải quốc tế, từ ngày 1-1 đến 30-9-2024, 3 tàu đã bị cướp, 2 tàu bị cướp biển lên tàu và nổ súng, trong khi 3 tàu được báo cáo là bị tấn công bất thành ở vùng biển ngoài khơi Somalia. Theo báo cáo tháng 12-2024 từ Trung tâm An ninh hàng hải thuộc Hải quân EU, mối đe dọa của nạn cướp biển Somalia ở mức vừa phải so với các giai đoạn trước. Vào thời kỳ đỉnh điểm năm 2011, các vụ cướp biển ngoài khơi Somalia đã đạt mức kỷ lục là 237 vụ, gây thiệt hại cho nền kinh tế toàn cầu 7 tỷ USD, 3.863 thủy thủ đã bị bắn bằng súng trường và súng phóng lựu.
 |
Một cướp biển nghỉ ngơi bên cạnh khẩu súng trong quá trình bắt giữ thủy thủ đoàn trên tàu MV Abdullah làm con tin cùng vỏ súng được tìm thấy trên tàu |
Cướp biển Somalia phiên bản mới
Quay trở lại những năm 1990, nạn cướp biển bắt đầu từ cuộc nổi dậy vũ trang của ngư dân địa phương chống lại sự hiện diện hung hăng của tàu đánh cá nước ngoài trong vùng biển của Somalia, vốn đã tước đi sinh kế truyền thống của cộng đồng này. Khamis (35 tuổi) là một ngư dân đến từ Eyl - một thị trấn cảng được cho là nơi khai sinh ra nạn cướp biển ở Somalia. Khamis khẳng định, khi nghề đánh bắt cá thương mại xâm phạm vào sinh kế truyền thống, hầu hết người dân trong thị trấn của anh theo nghề cướp biển. Trong 2 năm từ 2003 - 2005, Khamis tham gia tấn công tàu hàng, vận chuyển nhiên liệu và lương thực hàng tuần đến các tàu bị cướp để nhận được tiền công từ 200 - 400 USD/ngày. Trong khi trước đó, anh chỉ kiếm được 180 USD/tháng bằng nghề đánh cá để nuôi sống gia đình gồm 14 người.
Sự thay đổi tiếp theo cả về số lượng và phạm vi địa lý của các vụ cướp biển Somalia diễn ra vào khoảng năm 2007, khi bọn họ dùng những chiếc thuyền lớn hơn để tấn công tàu chở hàng thương mại cách bờ biển Somalia hàng trăm hải lý. “Nó đã trở thành một hoạt động kinh doanh khá tinh vi. Đáng tiếc là mọi người đã bị ngược đãi và tra tấn, thậm chí bị hành quyết để đòi tiền chuộc lên tới hàng triệu USD” - ông Richard Neylon, một luật sư tham gia đàm phán thả những con tàu bị cướp trong 15 năm qua chia sẻ.
Giáo sư Troels Burchall Henningsen tại trường Cao đẳng Quốc phòng Hoàng gia Đan Mạch nhận định, ngày nay cướp biển Somalia điều hành một mạng lưới mạnh mẽ, phân công vai trò chặt chẽ, từ việc thu thập thông tin mục tiêu tiềm năng, lực lượng trực tiếp tấn công, thủy thủ lành nghề chịu trách nhiệm kiểm soát các con tàu bị cướp đến những nhà tài chính chịu chi phí hoạt động.
“Nguyên nhân gốc rễ của nạn cướp biển chưa bao giờ được giải quyết” - Raj Mohabeer, viên chức phụ trách tại Tổng Thư ký Ủy ban Ấn Độ Dương (một tổ chức liên chính phủ của các quốc đảo Tây Nam Ấn Độ Dương) cho biết. Ông cho rằng, cướp biển giữ hàng triệu đô la mà chúng kiếm được từ tiền chuộc và buôn bán bất hợp pháp. Gần như tất cả, ngoại trừ Mohamed Abdi Afweyne (trùm cướp biển mới ra tù tháng 1-2025), đều nằm ngoài tầm truy tố. “Và bạn biết rằng, động lực chính của cướp biển là tiền bạc” - Mohabeer nói thêm.
 |
Các thành viên thủy thủ đoàn của MV Abdullah được giải thoát vào tháng 4-2024 |
Nguy cơ liên minh cướp biển và phiến quân
Vào cuối năm 2023, các cuộc tấn công của Houthi ở Biển Đỏ đã phá hủy sự ổn định tương đối nhờ các biện pháp chống cướp biển của thập kỷ trước. Vào tháng 2-2024, JP Morgan Research ước tính cuộc khủng hoảng ở Biển Đỏ đã khiến chi phí vận chuyển từ châu Á sang châu Âu tăng gần 5 lần, với những tác động đến giá hàng hóa nhập khẩu, từ quần áo và đồ điện tử đến khí đốt và ngũ cốc. Để tránh các cuộc tấn công của Houthi, các tàu buôn đã đi vòng qua Mũi Hảo Vọng và ước tính phải chịu thêm chi phí 1 triệu USD/ tàu, thông qua việc tăng nhiên liệu, bảo hiểm và chi phí hoạt động.
Nhưng các cuộc tấn công của Houthi không phải là yếu tố duy nhất dẫn đến sự trỗi dậy của cướp biển hiện tại. Vào tháng 1-2023, các tổ chức thương mại hàng hải đã xóa cơ chế cảnh báo Khu vực rủi ro cao Ấn Độ Dương (HRA) với lý do “tình hình cướp biển được cải thiện đáng kể trong khu vực”. Điều này đã khiến các tàu thương mại hoạt động quanh vùng biển Somalia đã ngừng sử dụng lính canh có vũ trang và giảm các hoạt động bảo vệ. Các chuyên gia cho biết, quyết định của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc vào năm 2022 không gia hạn nghị quyết cho phép hải quân quốc tế vô hiệu hóa các mối đe dọa cướp biển trong vùng biển ngoài khơi Somalia cũng là một yếu tố.
Ngày nay, người ta lo ngại thêm về khả năng ngày càng tăng của cướp biển Somalia dựa trên liên minh với các tác nhân khu vực như nhóm chiến binh al-Shabaab liên kết với Al Qaeda và nhóm vũ trang Houthi. Gulel Ahmed - một chuyên gia nghiên cứu về tài trợ khủng bố cho biết, mối quan hệ giữa cướp biển với phiến quân al-Shabaab đã được biết đến trước đó, nhưng giờ đây mối quan hệ đối tác được cho là với Houthi đã khiến chúng “nguy hiểm hơn trước”. Theo ông Ahmed, Houthi dựa vào cướp biển để buôn lậu dầu và vũ khí cũng như chia sẻ thông tin tình báo về các tàu hướng đến Biển Đỏ qua vịnh Aden.
Trong tuần đầu tiên nhậm chức, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã tái chỉ định Houthi là “tổ chức khủng bố nước ngoài”. Một số chuyên gia dự đoán, phản ứng quyết liệt của Mỹ lần này có thể phá vỡ liên minh nói trên. Nhưng trên hết, nguy cơ hiện hữu là mối quan hệ ngày càng mở rộng giữa cướp biển Somalia, Houthi và các tác nhân khu vực khác có thể gây gián đoạn nghiêm trọng cho hoạt động thương mại hàng hải dọc theo các tuyến đường vận chuyển quan trọng trên Biển Đỏ và Ấn Độ Dương.
