Phát biểu đề dẫn tọa đàm, NSND Trần Quốc Chiêm, Chủ tịch Hội Liên hiệp văn học nghệ thuật Hà Nội khẳng định, chuyển đổi số là một xu thế tất yếu và tác động đến mọi lĩnh vực, ngành nghề, trong đó có văn học nghệ thuật.
Theo NSND Trần Quốc Chiêm, những năm qua, văn nghệ sĩ Thủ đô có nhiều tác phẩm, công trình đạt giá trị cao về nội dung và nghệ thuật, nhiều tác phẩm đạt giải thưởng trong nước và quốc tế. Tuy nhiên, việc ứng dụng khoa học công nghệ, chuyển đổi số trong sáng tác, quảng bá các tác phẩm chưa nhiều. Chuyên ngành được ứng dụng công nghệ nhiều nhất là kiến trúc.
Ngoài ra, Hội Âm nhạc Hà Nội, Hội Nhiếp ảnh nghệ thuật Hà Nội, Hội Điện ảnh Hà Nội cũng là nơi quy tụ các hội viên có sự đầu tư lớn về máy móc, thiết bị công nghệ số, xây dựng không gian mạng, cùng các phần mềm thu âm, quay phim, phần mềm ảnh, thiết kế 3D, màn hình net… tạo thuận lợi cho việc tác nghiệp và nâng cao chất lượng ca khúc, phim ảnh, sân khấu, nhiếp ảnh và mỹ thuật. Từ sự đầu tư vào công nghệ số, hàng năm, không ít tác phẩm của hội viên đã đạt nhiều giải thưởng tại các liên hoan phim, liên hoan ca múa nhạc, liên hoan sân khấu, nhiều tác phẩm được trưng bày tại triển lãm ảnh nghệ thuật, mỹ thuật trong nước và quốc tế.
Trong giai đoạn hiện nay, không chỉ các cuộc thi, liên hoan, triển lãm trong nước, quốc tế mà đa số cuộc thi, liên hoan được tổ chức trong thành phố, Ban tổ chức cũng đều nhận tác phẩm qua hình thức trực tuyến, từ đó tạo nên sức hút đối với tác giả về sự thuận tiện, đồng thời thuận lợi cho ban tổ chức, ban giám khảo trong quá trình chấm, lựa chọn tác phẩm.
Với Hội Nhà văn Hà Nội và Hội Văn nghệ dân gian Hà Nội, mặc dù đặc thù là viết và nghiên cứu nhưng nhiều hội viên đã lan tỏa, quảng bá tác phẩm thông qua hình thức trực tuyến… Cùng với đó, các trang thông tin điện tử của các hội chuyên ngành cũng tích cực đăng tải tác phẩm của hội viên.
NSND Trần Quốc Chiêm cho rằng, thời đại công nghệ số là cơ hội để văn nghệ sĩ trực tiếp tiếp nhận, học hỏi để sáng tạo ra tác phẩm đa dạng, chất lượng hơn, mang lại giá trị tốt đẹp, nhân văn cho xã hội và con người được hưởng thụ các sản phẩm chất lượng ấy.
Tại tọa đàm, nhiều ý kiến đều chung nhận định chuyển đổi số đã trở thành động lực quan trọng thúc đẩy mở rộng không gian sáng tạo và lan tỏa tác phẩm văn học nghệ thuật. Công nghệ làm thay đổi mạnh mẽ cách thức sáng tác, dàn dựng, xuất bản và quảng bá, giúp tác phẩm vượt qua những giới hạn truyền thống về không gian và thời gian. Nhờ công nghệ tác phẩm không còn “nằm yên” trên trang giấy, trong khán đài hay phòng triển lãm mà có thể lan tỏa tức thời tới công chúng rộng lớn.
Từ góc nhìn của lĩnh vực văn học, nhà văn Trần Gia Thái (Chủ tịch Hội Nhà văn Hà Nội) đánh giá, chuyển đổi số đã giúp người cầm bút tiếp cận kho tư liệu khổng lồ, rút ngắn thời gian lao động sáng tác, mở ra khả năng xuất bản, phát hành tác phẩm vượt khỏi những rào cản của mô hình truyền thống. Ông cho rằng, nền tảng số giúp nhà văn mở rộng công chúng, giúp tác phẩm tiếp cận độc giả toàn cầu mà không phụ thuộc vào nhà xuất bản truyền thống, đồng thời tạo điều kiện hình thành những hình thức tác phẩm văn học mới trong môi trường số như truyện tương tác, thơ thị giác kỹ thuật số, tiểu thuyết phi tuyến, tác phẩm đa phương tiện.
Ở lĩnh vực nghiên cứu, TS. Bùi Văn Niên (Hội Văn nghệ dân gian Hà Nội) cho rằng, trí tuệ nhân tạo đang trở thành công cụ hỗ trợ đắc lực cho các nhà nghiên cứu trong việc phân tích, sáng tạo và truyền bá văn hóa văn nghệ dân gian ở nhiều phương diện. “AI không chỉ tăng cường hiệu quả xử lý dữ liệu mà còn giúp các nhà nghiên cứu mô phỏng, tái tạo và đề xuất các giải pháp lưu trữ di sản văn hóa, văn nghệ; xây dựng kho tư liệu số...”, TS. Bùi Văn Niên nhấn mạnh.
Tuy nhiên, các đại biểu cũng cho rằng, chuyển đổi số cũng đặt ra thách thức đối với văn nghệ sĩ. Sự bùng nổ nội dung số khiến văn học, nghệ thuật phải cạnh tranh khốc liệt với game, mạng xã hội để giữ khán giả công chúng. Nếu lạm dụng AI tác phẩm sẽ mất đi cảm xúc, tức là mất đi chiều sâu nhân văn, mất đi bản sắc, mất đi cái riêng có làm nên cá tính đặc trưng riêng của mỗi người sáng tác… NSND Nguyễn Hà Bắc (Hội Điện ảnh Hà Nội) cho rằng, chỉ với một thao tác chia sẻ, sao chép đơn giản, tác phẩm có thể bị phát tán trái phép trên diện rộng, gây thiệt hại không nhỏ cho tác giả và đơn vị sáng tạo. Theo ông, nếu không có cơ chế bảo vệ bản quyền đủ mạnh, động lực lao động nghệ thuật sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng trong thời gian dài.
NSND Trần Quốc Chiêm thẳng thắn chỉ rõ, cùng với sự lan tỏa nhanh chóng của sản phẩm văn học nghệ thuật là nguy cơ nhiễu loạn giá trị, khi những nội dung dễ dãi, thiếu chuẩn mực, thậm chí phản văn hóa có thể phát tán với tốc độ lớn. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết đối với hệ thống quản lý, phê bình lý luận, cũng như bản lĩnh nghề nghiệp của đội ngũ văn nghệ sĩ trong việc kiến tạo môi trường văn hóa lành mạnh trên không gian số.
Một thách thức khác là nguy cơ thương mại hóa quá mức, khi không ít sản phẩm chạy theo thị hiếu dễ dãi, coi trọng lượt xem hơn chiều sâu nghệ thuật, dẫn đến sự lệch chuẩn về giá trị thẩm mỹ. Đáng chú ý hơn cả là thách thức về việc giữ gìn “hồn cốt” và bản sắc văn học nghệ thuật trong bối cảnh công nghệ can thiệp ngày càng sâu vào quá trình sáng tạo.
Bằng việc chỉ ra thời cơ và thách thức mà công nghệ số mang lại cho hoạt động sáng tác, các đại biểu tại tọa đàm đều thống nhất cho rằng, để góp phần phát triển văn học, nghệ thuật Thủ đô và đất nước, văn nghệ sĩ cần có thái độ chủ động dấn thân vào công nghệ để làm chủ, đồng thời biết hợp tác với các chuyên gia công nghệ, để nghệ thuật và khoa học cùng bổ sung, nâng đỡ nhau.
Chuyển đổi số không làm lu mờ nghệ thuật, trái lại, nó mở rộng đôi cánh cho sáng tạo. Nhưng chỉ khi người nghệ sĩ biết giữ bản sắc, gìn giữ tâm hồn Việt trong từng tác phẩm, thì công nghệ mới trở thành “cánh tay nối dài” của nghệ thuật, chứ không phải “cái bóng” che khuất ánh sáng sáng tạo.
