Máy bay dự cảnh (máy bay cảnh báo sớm - AWACS) là tên gọi tắt của loại máy bay được triển khai các hệ thống kiểm soát và cảnh báo sớm. Nó được tích hợp các chức năng chỉ huy, kiểm soát, thông tin và cảnh báo sớm, có khả năng đảm nhận chức năng của 1 trạm radar và 1 trung tâm chỉ huy trên không, là loại máy bay đặc biệt quan trọng trong chiến tranh hiện đại.
Lực lượng tự vệ trên không của Nhật có khả năng kiểm soát toàn bộ không phận của mình thông qua 28 trạm radar. Tuy nhiên, ở các khu vực xa trạm radar mặt đất, các máy bay tầm thấp hoàn toàn có thể xâm nhập vào các vùng câm của sóng radar hoặc các khoảng hở giữa các vùng tiếp giáp của các trạm radar này.
Thời gian qua, hải quân Trung Quốc đã đẩy mạnh hoạt động ở cả khu vực biển Đông và biển Hoa Đông. Vì vậy, cả Mỹ và Nhật đều cho rằng, việc triển khai máy bay cảnh báo sớm là vô cùng quan trọng, thông qua đẩy mạnh hợp tác, 2 bên có thể chia sẻ số liệu tình báo thu thập được. Bởi vậy, người Nhật không tiếc tiền của để đầu tư mua sắm nhằm nâng cao khả năng phát hiện và cảnh báo sớm của mình.
Gần đây, lực lượng tự vệ trên không của Nhật Bản cho biết, hệ thống radar mặt đất được triển khai ở đảo Miyako - Okinawa không nắm bắt được hết các động thái của máy bay Trung Quốc, để cho các máy bay trinh sát của hải giám Trung Quốc nhiều lần xâm phạm không phận của họ ở khu vực biển phụ cận Senkaku.
Hiện nay, Bộ Quốc phòng Nhật đã điều động 4 chiếc máy bay cảnh báo sớm E-767 đến căn cứ Hamamatsu thuộc tỉnh Shizuoka và 13 chiếc máy bay dự cảnh E-2C đến căn cứ Misawa ở Aomori, để thay phiên nhau giám sát khu vực Senkaku, nắm bắt mọi động thái của máy bay và tàu chiến Trung Quốc ở khu vực này cả ngày lẫn đêm, trong mọi điều kiện thời tiết.
Trong điều kiện tác chiến, máy bay cảnh báo sớm chính là loại máy bay đầu tiên xuất hiện trên chiến trường, thu thập mọi thông tin tình báo, cung cấp cho các đơn vị tác chiến thông qua các đường truyền số liệu, giúp họ nắm vững vị trí, đội hình, phương hướng, số lượng các phương tiện tác chiến của địch…, từ đó có các biện pháp đối phó hữu hiệu.
Hiện nay, E-3 của hãng Boeing là loại máy bay cảnh báo sớm ưu việt nhất của Mỹ. Các phiên bản của loại máy bay kiểm soát và cảnh báo sớm này đều được chế tạo trên cơ sở máy bay dân dụng Boeing 707, được thay thế động cơ mới, lắp đặt thêm radar vòm xoay và nhiều thiết bị điện tử khác.
Hiện nay Nhật Bản sở hữu 4 chiếc máy bay cảnh báo sớm E-767 và 13 chiếc máy bay dự cảnh E-2C và sử dụng toàn bộ để phục vụ cho công tác giám sát Trung Quốc ở khu vực Senkaku.
