- "Bảo đảm an ninh Biển Đông - điều kiện tiên quyết để phát triển"
- Quan hệ Trung Quốc - Mỹ: Nói nhiều, làm được bao nhiêu?
- Mỹ thúc đẩy hợp tác thực thi pháp luật, tự do hàng hải
Nếu Mỹ tiến hành “Chiến dịch tự do hàng hải” ở Biển Đông thì có thể sẽ xảy ra cuộc chạm trán lần đầu tiên giữa các cường quốc tại một trong những điểm nóng nhất của thế giới. Chiến dịch này có nhiều khả năng liên quan đến một số tàu hải quân Mỹ tìm cách thực hiện “quyền đi lại hợp pháp” trong phạm vi 12 hải lý xung quanh các đảo nhân tạo của Trung Quốc. Hành động này của Mỹ sẽ trở thành đỉnh điểm của cuộc đối đầu ngoại giao, chính trị giữa Mỹ và Trung Quốc từ đầu năm 2015 đến nay, chủ yếu là do hoạt động cải tạo bất hợp pháp quy mô lớn của Trung Quốc ở Biển Đông.
Lập trường của Mỹ là không đứng về bên nào trong tranh chấp lãnh thổ đang diễn ra ở khu vực này nhưng luôn khẳng định rằng: tất cả các tranh chấp phải được giải quyết một cách hòa bình và tự do hàng hải, hàng không phải được tôn trọng. Chính phủ Australia cũng đã lặp lại quan điểm này. Vấn đề là liệu Australia có tham gia cùng với Mỹ trong việc khẳng định quyền tự do hàng hải hay không? Cựu ngoại trưởng Australia Gareth Evans mới đây cho rằng không chỉ có lực lượng hải quân mà cả các tàu thương mại của Australia đều có thể thực hiện những hành động đó.
Quan điểm của Trung Quốc đối với Biển Đông và các tuyên bố chủ quyền lãnh thổ và hàng hải là rất phức tạp do sự lệ thuộc của Bắc Kinh vào cái gọi là “đường 9 đoạn”. Mặc dù “đường 9 đoạn” không có tiền lệ trong luật pháp quốc tế nhưng đã được Trung Quốc trắng trợn thúc đẩy từ cuối những năm 1940. Không một quốc gia nào trên thế giới công nhận “đường 9 đoạn” và Philippines bắt đầu thủ tục tố tụng pháp lý thách thức tuyên bố chủ quyền phi lý của Trung Quốc từ năm 2013.
Dựa trên quan điểm sai trái rằng Trung Quốc có chủ quyền lãnh thổ và hàng hải cũng như quyền chủ quyền liên quan trong “đường 9 đoạn,“ nước này đã tiến hành các hoạt động cải tạo đất đá trái phép quy mô lớn trên một số đảo ở Biển Đông dẫn đến những lo ngại về việc Trung Quốc quân sự hóa các hòn đảo được mở rộng.
Theo các chuyên gia phân tích, phản ứng của Mỹ sẽ nằm trong khuôn khổ của chương trình “tự do hàng hải” được nước này đưa ra từ năm 1979 và được thiết kế để thúc đẩy tự do hàng hải và hàng không phù hợp với luật pháp quốc tế. Đối với Mỹ, quyền tự do hàng hải rất quan trọng đối với thương mại toàn cầu. Đây là những quyền tự do được gắn vào Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển (UNCLOS) năm 1982, đặc biệt là quyền tự do đi lại không bị cản trở trong vùng lãnh hải.
UNCLOS công nhận rằng những thực thể đất đai - bao gồm các đảo - tất cả sẽ tạo ra một lãnh hải 12 hải lý, vùng đặc quyền kinh tế 200 hải lý và thềm lục địa tối thiểu là 200 hải lý. Đến nay, UNCLOS đã có tổng cộng 166 nước tham gia (bao gồm cả chính Trung Quốc) và được công nhận là “Hiến pháp Đại dương”. Tuy nhiên, Mỹ đến nay vẫn chưa tham gia Công ước này.
Việc Mỹ không ký UNCLOS vô tình tạo ra đòn bẩy cho Trung Quốc có những hành động cải tạo trái phép vừa qua. Trái ngược những từ ngữ chính xác trong UNCLOS, Trung Quốc tuyên bố rằng các tàu chiến nước ngoài phải xin phép trước khi đi qua lãnh hải của Trung Quốc và đây là vấn đề tiếp tục gây căng thẳng.
Nếu Mỹ quyết tâm tiến hành chiến dịch tự do hàng hải, ít nhất Trung Quốc sẽ hiểu được điều gì sẽ xảy ra. Cả Mỹ và Trung Quốc đều sẽ muốn hành động kiềm chế vì hai nước nhận thức đầy đủ về hậu quả của một cuộc chạm trán lần đầu tiên giữa hai cường quốc tại một trong những điểm nóng nhất của thế giới.
