Xuân đến lại nhớ "Mùa xuân đầu tiên"

Năm 1992 tôi đến thăm nhạc sĩ Văn Cao tại 108 Yết Kiêu, Hà Nội. Bà Nghiêm Thúy Băng - phu nhân nhạc sĩ nhẹ nhàng bảo tôi: "Đang có đài NHK làm phim về ông nhà tôi". Tôi xuống dưới nhà, ngồi quán nước cạnh cái chợ nhỏ chờ. Và lát sau đã thấy bà xuống mời lên nhà. Ngồi bên ông, ngắm nhìn tấm thân gày yếu, tóc râu trắng sương mây, chỉ có đôi mắt là sáng trong lạ lùng, lòng tôi trào dâng niềm thương cảm. Ông bảo: "Hôm qua các anh bên Văn phòng Quốc hội đến đây thông báo rằng Quốc hội vừa quyết định trả nhuận bút cho bài Tiến quân ca của tôi. Nghe nói là sáu bảy chục triệu gì đó...".

Ông báo cái tin ấy với vẻ bình thản như thể là chả có gì quan trọng. Ông bảo: Tôi có chờ khoản ấy đâu. Gần năm mươi năm rồi còn gì, là kể từ khi Bác Hồ chọn bài hát ấy làm Quốc ca, lúc đó tôi được mời dự họp Quốc hội tại Nhà hát lớn... Điều quan trọng nhất, hạnh phúc nhất là nhạc của tôi đã được toàn dân Việt Nam hát, mà lại hát vào những dịp trọng đại. Tôi khi viết Tiến quân ca như một lẽ tự nhiên, như thôi thúc bởi thời đại và đâu có ngờ bản nhạc ấy được như vậy...

Ông đăm chiêu: "Vừa rồi từ Hội nhạc sĩ Việt Nam cả 17 tác giả chung kết cuộc thi sáng tác Quốc ca các anh kéo đến đây chúc mừng tôi. Tôi ngơ ngác không biết chúc mừng về điều gì thì anh Hồng Đăng và các anh ấy bảo tôi: Bác mới là "tác thật" của Quốc ca, còn chúng tôi chỉ là tác... giả hết...". Rồi ông đem ra những bài thơ, bộ sưu tập tranh minh họa cho Báo Văn nghệ... Ông bảo tôi vẽ và làm thơ như một thôi thúc. Âm nhạc vẫn là lẽ sống của đời mình nhưng ba mươi năm không viết. Chỉ duy nhất có Mùa xuân đầu tiên... Rời nhà Văn Cao, tôi đem theo về ấn tượng về ông với  đôi mắt sáng, râu tóc sương mây và một ít bài thơ ông ký tặng... 

Mùa Xuân năm 1995 là mùa xuân cuối cùng của tác giả Quốc ca. Lúc tôi lại thăm, thấy ông mệt nhiều và đến tháng tám thì ông về Thiên Thai. Ngày ông mất, tôi viếng ông bằng bài thơ nhỏ: Ông ngồi đó như nốt lặng/ Rượu ngày đôi chén đầy vơi/ Nghĩ về sự sống cái chết/Tóc râu ông trắng mây trời/ . Ông ra đi, cả thành phố không đủ hoa viếng. Lúc tiễn đưa ông ra Nghĩa trang Mai Dịch, tôi thấy trong dòng người, có nhiều người nách cắp theo chai rượu nhỏ. Họ tiễn Văn Cao bằng cách của mình. Lúc hạ huyệt, thấy tôi lôi chai rượu trắng rót vào cái chén xong đổ xuống mặt hòm, nhạc sĩ - Bộ trưởng Văn hóa - Thông tin (cũ) Trần Hoàn bảo: "Mi cho tau một chén". Tôi nghiêm trang rót đưa ra, ông đón lấy đổ xuống cho người đồng nghiệp tài danh...

Vậy mà đã 18 năm...

Bây giờ mùa Xuân lại nghe hát Mùa xuân đầu tiên... Nhưng mấy ai biết cái ca khúc tuyệt phẩm ấy lận đận hai mươi năm, trước khi nó thành bài hát rất phổ biến được gọi là "Xuân ca đất nước" như hôm nay... Phải nói rằng người nghệ sĩ tài năng thường có khả năng dự cảm và những tuyệt phẩm phải ra đời trong tâm thức như vậy. Với Mùa xuân đầu tiên, Văn Cao đã trở lại với âm nhạc sau gần ba mươi năm làm nốt lặng giữa cuộc đời. Và một ngày nọ sau khi đất nước thống nhất, không kìm lòng trước niềm hân hoan rạo rực lòng người, không thể dửng dưng trước niềm vui và những trăn trở của lòng người ngày toàn thắng, ông đã viết lòng mình theo một cách riêng. Không reo vui mang tính chất hùng ca như những ca khúc thời ấy, mà lắng đọng, thiết tha, mà sâu sắc. Văn Cao đã đặt giữa cuộc đời một điệu valse nhẹ nhàng  tình cảm... Nhưng thời ấy đất nước bộn bề, đời sống còn bao điều phải lo, phải làm, vì vậy mấy ai bình tâm đón nhận sự lắng sâu thánh thiện của tâm hồn tác giả qua một khúc hát gợi bâng khuâng ngày hòa bình...

Rồi dặt dìu mùa xuân theo én về

Mùa bình thường mùa vui nay đã về

Mùa xuân mơ ước ấy đang đến đầu tiên

Với khói bay trên sông, gà đang gáy trưa bên sông

Một trưa nắng vui cho bao tâm hồn.

Rồi dặt dìu mùa xuân theo én về

Người mẹ nhìn đàn con nay đã về

Mùa xuân mơ ước ấy đang đến đầu tiên

Nước mắt trên vai anh, giọt sưởi ấm đôi vai anh

Niềm vui phút giây như đang long lanh.

Câu chuyện về sự ra đời của nhạc phẩm Mùa xuân đầu tiên đang có những thông tin khác nhau, người thì bảo rằng báo Sài Gòn giải phóng đặt ông viết ca khúc cho số Xuân 1976, nhưng theo anh Văn Thao - con trai nghệ sĩ, thì ông viết bản nhạc ấy trong tâm thức an vui sau ngày đất nước thôi chinh chiến ba mươi năm máu lửa, khi đất nước hòa bình Tổ quốc sum họp.

Tác giả cùng nhạc sĩ Văn Cao

Vâng! Một điệu valse sang trọng, vui nhẹ nhàng như hơi thở mùa Xuân, nhưng khi lắng lại tâm hồn, ta cảm được những gì bên trong sự tươi vui ấy có chút gì như là cay đắng ngậm ngùi về một quá khứ của dân tộc oanh liệt và đau thương, bi hùng... Đất nước qua bao nhiêu dâu bể thăng trầm ly loạn. Những biến cố lịch sử ấy hiện diện trong từng ngôi nhà, trong vô vàn thân phận. Và mùa Xuân mơ ước ấy đã đến đầu tiên, mở ra những khát vọng về hòa bình, yên ấm... 

Từ đây người biết quê người

Từ đây người biết thương người

Từ đây người biết yêu người.

...

Giờ dặt dìu mùa xuân theo én về

Mùa bình thường, mùa vui nay đã về

Mùa xuân mơ ước ấy xưa có về đâu

Với khói bay trên sông, gà đang gáy trưa bên sông

Một trưa nắng thôi hôm nay mênh mông...

Bâng khuâng và rạo rực lắm, lòng người Việt trước mùa Xuân đầu tiên ấy. Và ông đã nói hộ lòng người Việt Nam bằng tuyệt bút cuối cùng của đời mình sau bao nhiêu năm im lặng, mong chờ trong đau đớn...