Tòa án đặc biệt mở ra hy vọng cho các nạn nhân của cuộc nội chiến ở Colombia

Một nhóm thuộc lực lượng bán quân sự đi tuần ở Tulua, cách Thủ đô Bogota 300km ở thời điểm tháng 10-1999

Nỗi ám ảnh sau gần 30 năm

Fulvia Chungana vẫn ám ảnh mùi hôi của gã đàn ông đã cưỡng hiếp cô gần 30 năm trước. Khi đó, bà chỉ mới 24 tuổi và sống trong một ngôi làng nghèo ở tỉnh Cauca, phía Tây Colombia. Cuộc nội chiến ập đến, một thành viên của FARC bước vào nhà khi Chungana đang nấu ăn. “Hắn ta đặt một con dao vào cổ tôi rồi giở trò đồi bại. Đó là ngày tôi không bao giờ quên”, Chungana kể lại.

Thời điểm đó, Chungana đã mang thai đứa con thứ hai được 4 tháng. Chungana không dám nói với ai ngoài bác sĩ điều trị cho mình. Gia đình nhỏ của bà sau đó chuyển đến thành phố lân cận Popayan. Chungana không thể tìm được việc làm và phải vật lộn để thích nghi với cuộc sống thành thị. Quan hệ vợ chồng trục trặc, họ chia tay nhau, Chungana phải một mình chăm sóc cho 2 đứa con.

Theo báo cáo của Trung tâm quốc gia về ký ức lịch sử Colombia, từ năm 1985 đến năm 2016, 15.076 người là nạn nhân của bạo lực tình dục trong các cuộc xung đột vũ trang, 91% trong số họ là phụ nữ. 

Cho đến nay, Chungana - người đang làm việc tại Quỹ hỗ trợ những người sống sót sau lạm dụng tình dục không biết kẻ tấn công mình còn sống hay không. Nhưng bà thấy cánh cửa đã mở ra khi Chính phủ Colombia đã đạt được thỏa thuận hòa bình với FARC vào cuối năm 2016 chấm dứt 52 năm nội chiến đã cướp đi sinh mạng của 260.000 người cùng 7 triệu người phải dời bỏ nhà cửa. Một trong những điều khoản của nó là một tòa án đặc biệt về hòa bình (gọi tắt là JEP) sẽ cho phép nạn nhân và người sống sót khiếu nại, mặc dù thủ phạm có thể được giảm án nếu nhận tội.

Mặc dù tỷ lệ kết án cho tội phạm loại này không cao nhưng những nạn nhân sống sót hy vọng JEP sẽ là nơi vạch trần những tội ác bị lãng quên đó. 

Hy vọng thay đổi nhận thức của cộng đồng

Hồi tháng 8-2018, khoảng 2.000 vụ bạo lực tình dục đã được đưa ra trước Tòa án JEP, trong đó có 700 trường hợp được Mạng lưới các chuyên gia và nạn nhân phụ nữ, nơi bà Chungana làm việc đệ trình. Các nạn nhân tin rằng, nếu sự thật được nói ra, vết thương chiến tranh sẽ lùi xa.

Trong quá khứ, các bên tham gia nội chiến ở Colombia đều dính đến tội phạm về tình dục. Trong khi các thành viên FARC buộc các thành viên nữ phải nạo thai nếu có thai, để không gây gánh nặng cho cuộc chiến thì một số lực lượng bán quân sự khác lại thường sử dụng bạo lực tình dục làm vũ khí chiến tranh để thiết lập quyền kiểm soát lãnh thổ. Một thách thức đối với các nhóm nhân quyền và chính quyền Colombia là lập lại hồ sơ các vụ việc vốn đã bị nhiều thế hệ giấu kín trong im lặng. 

Tại Mapiripán, thuộc đồng bằng phía Đông Colombia, một nhóm phụ nữ đã gặp nhau gần đây để trao đổi về quyền của họ. Hồi tháng 7-1997, một đội dân quân đến thị trấn nhỏ Mapiripán truy tìm các thành viên FARC. Trong vài ngày, chúng sát hại bất cứ ai bị nghi ngờ cộng tác với các phiến quân, bỏ xác trôi sông và cưỡng hiếp phụ nữ nhưng vụ việc chưa bao giờ được báo cáo với chính quyền. Tổ chức phi Chính phủ của Pháp có tên “Các bác sĩ của thế giới” (hoặc MDM) đã tổ chức hội thảo về sự việc ở Mapiripán và phát hiện của họ sẽ được đưa ra trước Tòa án JEP.

Tại hội thảo, Sandra Milena Martínez - một y tá phát biểu rằng nạn nhân nói ra vẫn phải đối mặt với nguy cơ trả thù. Nạn nhân có tên Adriana thì cho rằng các vụ việc được đưa ra tòa án JEP có thể kích hoạt sự thay đổi bên trong cộng đồng của mình. “Tôi mong muốn phụ nữ cả nước đủ can đảm để nói về tổn thương mà mình phải gánh chịu. Nếu Colombia đã có hòa bình, giờ là lúc mọi người nên cảm thấy có thể nói ra. Đó là lý do tôi ở đây và đó là điều tôi sẽ nói với mọi người trong cộng đồng của tôi”.

Những nạn nhân đến với tòa án JEP sẽ nhận được sự bảo đảm đặc biệt về độ nhạy cảm, đảm bảo họ không đặt mình vào nguy cơ cao hơn, các quan chức cho biết.