- Công ty TNHH MTV Vận hành hệ thống điện và thị trường điện quốc gia có tân Chủ tịch
- Thử nghiệm giá bán lẻ điện 2 thành phần từ tháng 10-2025
Khẩn trương xây dựng thị trường
Bộ Công Thương cho biết, hiện có hơn 140 nhà máy tham gia chào giá, 5 tổng công ty phân phối điện cùng hàng trăm công ty bán lẻ điện hoạt động bên cạnh đơn vị mua buôn chính là Công ty Mua bán điện. Bộ đã chỉ đạo bổ sung kế hoạch đầu tư đồng bộ, bảo đảm hệ thống điện đáp ứng yêu cầu mới, gắn với lộ trình phát triển thị trường điện. Bên cạnh đó, ban hành nhiều khung giá bán lẻ, cơ chế điều chỉnh linh hoạt, đồng thời xây dựng khung giá cho các loại hình mới như lưu trữ năng lượng, thủy điện tích năng, hệ thống pin lưu trữ… tạo tiền đề cho việc vận hành thị trường điện minh bạch và cạnh tranh hơn trong thời gian tới.
 |
Sớm triển khai thị trường điện cạnh tranh |
Thực hiện lộ trình phát triển thị trường điện cạnh tranh, thời gian qua Bộ Công Thương đã chủ trì triển khai nhiều nhiệm vụ quan trọng như: Hoàn thành khối lượng lớn công việc xây dựng, ban hành và trình cấp có thẩm quyền ban hành các văn bản quy phạm pháp luật. Bộ đã chỉ đạo tách Trung tâm Điều độ hệ thống điện quốc gia (A0) thành Công ty Vận hành hệ thống điện và thị trường điện quốc gia (NSMO), bảo đảm hoạt động độc lập, minh bạch, không xung đột lợi ích với các đơn vị tham gia thị trường. Tuy nhiên, theo Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên, thị trường điện Việt Nam chưa thực sự đầy đủ, còn nhiều điểm nghẽn như khó khăn, chậm trễ trong thu hút đầu tư và đàm phán giá điện; cơ chế giá chưa minh bạch, vẫn tồn tại bù chéo giữa các nhóm khách hàng; người tiêu dùng chưa có quyền lựa chọn đơn vị bán điện.
Đây là những vấn đề cấp thiết phải tháo gỡ nếu muốn hình thành thị trường điện sòng phẳng, tạo động lực phát triển năng lượng. “Thách thức càng lớn khi chỉ trong 5 năm tới công suất nguồn điện phải tăng gấp 3 lần hiện nay (từ 81.000 MW lên 234.000 - 251.000 MW) theo Quy hoạch điện VIII điều chỉnh và Nghị quyết 70 của Bộ Chính trị. Nếu không có thị trường đúng nghĩa, minh bạch, việc thực hiện mục tiêu này sẽ hết sức khó khăn. Nghị quyết 70 của Bộ Chính trị là mệnh lệnh của thực tiễn, không còn chỗ cho sự chần chừ. Ai không đồng thuận với cải cách phải “đứng sang một bên” - Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên nhấn mạnh.
Yếu tố cốt lõi là thay đổi cơ chế giá điện
Về chủ trương xây dựng thị trường điện cạnh tranh, ông Nguyễn Xuân Nam - Phó Tổng Giám đốc Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) khẳng định, bảo đảm an ninh năng lượng, cung ứng đủ điện cho đất nước là mục tiêu cao nhất. Theo đó, quá trình xây dựng thị trường điện cạnh tranh phải đặt trong bối cảnh đặc thù của Việt Nam. Thứ nhất, tỷ trọng năng lượng tái tạo đã chiếm tới 30% công suất hệ thống (gần 30.000 MW), tạo áp lực lớn cho công tác điều độ, vận hành. Thứ hai, nhu cầu tăng trưởng điện 12 - 15%/năm là mức rất “nóng” so với nhiều nước phát triển, nơi mức tăng chỉ khoảng 3%. Nếu thiết kế thị trường không phù hợp, Việt Nam sẽ khó thu hút đầu tư mới.
Trong khi đó, ông Bùi Quốc Hoan - Phó Tổng Giám đốc Tổng Công ty Điện lực miền Nam (EVNSPC) cho rằng, yếu tố cốt lõi của thị trường điện cạnh tranh chính là cơ chế giá điện. “Hiện nay vẫn tồn tại tình trạng bù chéo giữa các nhóm khách hàng và giữa các vùng miền. Để triển khai thị trường bán lẻ cạnh tranh cần xem xét xây dựng cơ chế giá bán lẻ điện linh hoạt, do các bên bán lẻ điện và khách hàng sử dụng điện đàm phán theo quy định thị trường điện. Các khách hàng không tham gia thị trường sẽ áp dụng giá bán lẻ điện thống nhất theo các quy định của Nhà nước” - đại diện EVNSPC nêu quan điểm.
Ở góc độ chuyên gia, ông Nguyễn Anh Tuấn - Phó Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng cho rằng, một thị trường điện cạnh tranh lành mạnh chỉ có thể hình thành khi có đủ hàng hóa để mua bán. Hiện chỉ khoảng 38% tổng công suất tham gia thị trường điện. Nếu các nguồn điện BOT và năng lượng tái tạo đang hưởng cơ chế FIT tiếp tục không tham gia thị trường, tỷ lệ này còn thấp hơn. Điều đó đồng nghĩa với việc thị trường thiếu “người bán”, không thể phản ánh đúng quan hệ cung - cầu.
Từ phân tích trên, Hiệp hội Năng lượng kiến nghị mọi nhà máy điện, không phân biệt quy mô và loại hình, sau thời gian ưu đãi phải tham gia thị trường điện cạnh tranh. Chỉ khi tăng dần tỷ lệ nguồn tham gia, giá điện mới phản ánh chi phí thực và tạo tín hiệu đầu tư đúng hướng. Đại diện Hiệp hội Năng lượng cũng cho rằng, bất cập hiện nay là giá điện vẫn được tính theo mặt bằng toàn quốc, chưa phân biệt vùng miền. Điều này khiến nhà đầu tư khó đưa ra quyết định, vì không phản ánh đúng chi phí truyền tải và phân phối. Hiệp hội đồng tình với đề xuất nghiên cứu cơ chế giá điện theo khu vực hoặc theo nút (nodal pricing), để tạo tín hiệu đầu tư chính xác hơn, đồng thời khuyến khích khách hàng lớn tham gia thị trường.
 |
Thị trường điện cạnh tranh phải phù hợp để thu hút nhà đầu tư |
Tuân theo tín hiệu thị trường, thu hút nhà đầu tư
Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên nhấn mạnh, phát triển thị trường điện cạnh tranh, cải cách cơ chế giá điện là yêu cầu và xu hướng tất yếu, khách quan không thể đảo ngược để tháo gỡ điểm nghẽn, tạo động lực thúc đẩy phát triển năng lượng, đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế của đất nước, nhất là yêu cầu tăng trưởng hai con số trong những năm tới. Bộ trưởng Bộ Công Thương cũng nêu các nhiệm vụ cụ thể để sớm triển khai thị trường điện cạnh tranh, trong đó nhấn mạnh phải bảo đảm công khai, minh bạch, bình đẳng, cạnh tranh lành mạnh, không phân biệt đối xử giữa các đối tượng tham gia thị trường điện cạnh tranh; bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của các đơn vị điện lực cũng như khách hàng sử dụng điện.
Bên cạnh đó, cơ chế giá điện và hợp đồng mua bán điện cần được hoàn thiện để đáp ứng yêu cầu của thị trường. Đồng thời, cơ sở hạ tầng hệ thống điện và nguồn nhân lực phải được đầu tư, củng cố đáp ứng thiết kế cũng như nhu cầu vận hành hệ thống điện, thị trường điện. “Phải sửa đổi, bổ sung kịp thời các quy định về vận hành thị trường điện cạnh tranh ở từng cấp độ, bảo đảm phù hợp với lộ trình và thiết kế đã điều chỉnh. Một nguyên tắc cần tôn trọng là tín hiệu giá thị trường phải trở thành yếu tố quan trọng trong việc thu hút đầu tư” - Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên nhấn mạnh.
Về lộ trình xóa bỏ bù chéo giá điện giữa các nhóm khách hàng và vùng miền, cần phù hợp với cấp độ thị trường cạnh tranh; ban hành quy định về giá dịch vụ phân phối, bảo đảm nguyên tắc “tính đúng, tính đủ” chi phí, đặc biệt là khâu truyền tải điện. Ngoài ra, cần ban hành cơ chế quản lý và điều tiết việc sử dụng nhiên liệu sơ cấp cho phát điện, đặc biệt là khí và giá khí trộn, nhằm bảo đảm hiệu quả và an ninh năng lượng. “Tóm lại, thể chế phải được cởi mở, tháo gỡ mọi nút thắt trong từng khâu của hoạt động điện lực. Như nhiều chuyên gia đã đề xuất, cần mạnh dạn bỏ cấp chủ trương đầu tư đối với các dự án đã nằm trong quy hoạch, để giảm bớt thủ tục, thúc đẩy tiến độ và khơi thông nguồn lực xã hội” - Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên nêu.
