Trung Quốc trì hoãn đàm phán Bộ Quy tắc ứng xử, tăng tốc quân sự hóa Biển Đông

Trung Quốc thời gian qua liên tục tổ chức các cuộc tập trận ở Biển Đông trong toan tính ráo riết quân sự hóa vùng biển này

Cần sớm tái khởi động đàm phán COC

Đang xuất hiện ngày càng nhiều tiếng nói cho rằng cần sớm nối lại cuộc đàm phán giữa ASEAN và Trung Quốc để hoàn tất Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC), coi đó là một biện pháp quan trọng nhằm giảm căng thẳng, duy trì hòa bình, ổn định và an ninh tại vùng biển này. Tiến trình đàm phán COC vốn đã được lên kế hoạch với nhiều vòng đàm phán ngay từ đầu năm 2020 song đã bị ảnh hưởng đáng kể bởi đại dịch viêm đường hô hấp cấp do chủng mới của virus gây ra (Covid-19) và nghiêm trọng nhất là điều mà giới phân tích rằng là việc Trung Quốc tìm mọi cách để “câu giờ”.

Sau một quá trình không dễ dàng, ASEAN và Trung Quốc mới hoàn tất giai đoạn một đàm phán COC vốn được bắt đầu từ tháng 3-2018 và dự kiến tiến hành giai đoạn hai đàm phán về bộ quy tắc này từ đầu năm 2020. Được xem như là một sự tiếp nối của Tuyên bố chung về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC), COC được kỳ vọng là bộ quy tắc ứng xử mang tính ràng buộc về mặt pháp lý, qua đó giúp giải quyết các tranh chấp ở Biển Đông một cách hòa bình, tuân thủ luật pháp quốc tế.

Trước khi xảy ra đại dịch Covid-19 xuất phát từ “tâm dịch” thành phố Vũ Hán của Trung Quốc vào cuối tháng 12-2019, ASEAN và Trung Quốc đã lên kế hoạch tổ chức vòng đàm phàn đầu tiên của giai đoạn hai đàm phán về COC tại Brunei vào tháng 2-2020. Tiếp đó, dự kiến là các vòng đàm phán tại Philippines vào tháng 5, tại Indonesia vào tháng 8 và tại Trung Quốc vào tháng 10-2020. 

Giai đoạn hai đàm phán về COC tập trung vào hoàn tất việc xem xét văn bản dự thảo COC, được coi là giai đoạn quyết định để đi tới ký kết giữa ASEAN và Trung Quốc. Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường trong cuộc họp với các nhà lãnh đạo ASEAN ở Bangkok (Thái Lan) vào tháng 12-2019 đã tuyên bố, Trung Quốc mong muốn cùng các nước ASEAN hoàn tất COC trong năm 2021.

Tuy nhiên, do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19, các cuộc đàm phán về COC giữa ASEAN và Trung Quốc trong những tháng đầu năm 2020 vốn đã lên kế hoạch từ trước đều đã bị đình hoãn. Ông Jose Tavares, quan chức phụ trách hợp tác trong ASEAN của Bộ Ngoại giao Indonesia cho rằng, các cuộc đàm phán về COC khó có thể tổ chức trực tuyến nên cần phải chờ đến khi tình hình dịch bệnh được cải thiện tốt hơn mới có thể tái khởi động các cuộc đàm phán về bộ quy tắc này.

Tuy nhiên, ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19 dù sao vẫn chỉ là nguyên nhân khách quan, nguyên nhân chủ quan mang tính quyết định là của những người trong cuộc. Thực tế thời gian qua cho thấy, Trung Quốc không những không tuân thủ DOC, những cam kết của lãnh đạo cấp cao mà liên tục có những hành vi, động thái gây căng thẳng ở Biển Đông và điều này ảnh hưởng tiêu cực, đi ngược lại tinh thần những điều khoản thương thảo trong bộ quy tắc COC.

Kiềm chế hoạt động quân sự hóa Biển Đông của Trung Quốc

Đại dịch Covid-19 là lý do khiến các cuộc đàm phán về COC chưa diễn ra như kế hoạch, song Trung Quốc chẳng những không bị đại dịch này cản trở mà còn gia tăng bất thường các hoạt động quân sự hóa nguy hiểm ở Biển Đông, đi ngược hoàn toàn với DOC và tinh thần COC đang được hình thành, đi ngược lại luật pháp quốc tế, đặc biệt là Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển năm 1982 (UNCLOS 1982). Những hành vi leo thang quân sự hóa Biển Đông đã đe dọa tự do hàng hải, hòa bình, ổn định, an ninh và hợp tác - những nhân tố rất quan trọng góp phần chống chọi với đại dịch Covid-19, đồng thời khắc phục hậu quả, khôi phục các hoạt động kinh tế-xã hội bình thường. 

Bất chấp đại dịch Covid-19, Trung Quốc thời gian qua vẫn liên tiếp có những động thái hung hăng và ngang ngược về cả chính trị và sức mạnh hòng đòi chủ quyền phi pháp ở Biển Đông. Về chính trị, Trung Quốc có hàng loạt việc làm vi phạm chủ quyền hợp pháp của Việt Nam ở Biển Đông, trong đó có những bước leo thang mới như thành lập những cái gọi là “quận Tây Sa” (tức quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam) và “quận Nam Sa” (tức quần đảo Trường Sa của Việt Nam) tại cái gọi là “thành phố Tam Sa”; công bố cái gọi là danh xưng tiêu chuẩn của 25 đảo và rạn san hô cùng 55 thực thể ở Biển Đông mà phần lớn những đảo, rạn san hô và thực thể này nằm trong hai quần đảo Hoàng Sa và quần đảo Trường Sa thuộc chủ quyền hợp pháp của Việt Nam.

Cùng với đó, Trung Quốc dùng sức mạnh của hải quân, hải cảnh (cảnh sát biển)… để “bắt nạt” các bên khác trong khu vực ở Biển Đông, trong đó hành động nguy hiểm bị cộng đồng quốc tế lên án mạnh mẽ là cho tàu hải cảnh đâm chìm tàu cá của Việt Nam… Đồng thời, Trung Quốc có những hành vi gây căng thẳng, gây hấn, “bắt nạt” trên các vùng biển mà các nước thành viên ASEAN là Philippines, Malaysia, Indonesia, Việt Nam tuyên bố chủ quyền ở Biển Đông. Đặc biệt, từ đầu năm tới nay, Trung Quốc liên tiếp tổ chức các cuộc tập trận quy mô lớn ở Biển Đông, trong đó những cuộc tập trận có sự tham gia của biên đội tác chiến tàu sân bay Liêu Ninh.

Nhìn vào thực tế những diễn biến liên quan tới vấn đề Biển Đông thời gian qua có thể thấy rất rõ toan tính của Trung Quốc đẩy nhanh việc quân sự hóa, qua đó chiếm ưu thế tuyệt đối về quân sự ở Biển Đông, nhất là với các bên có tranh chấp chủ quyền với Trung Quốc, để dùng sức mạnh áp đặt đòi hỏi chủ quyền phi pháp. Cộng đồng quốc tế, đặc biệt là các quốc gia khu vực cũng như các quốc gia gắn bó lợi ích chiến lược với Biển Đông, cần phải hành động, hợp tác để ngăn chặn tham vọng độc chiếm vùng biển này của Trung Quốc.

Trong nỗ lực buộc Trung Quốc chấm dứt vi phạm chủ quyền hợp pháp của các bên liên quan ở Biển Đông, tôn trọng luật pháp quốc tế, không có các hành vi nguy hiểm đe dọa tự do hàng hải, hòa bình và an ninh ở Biển Đông, các quốc gia ASEAN trong Hội nghị Cấp cao lần thứ 36 vừa diễn ra ở Hà Nội đã nhấn mạnh việc cần đề cao tinh thần thượng tôn pháp luật, đẩy mạnh hợp tác xây dựng lòng tin sử dụng các biện pháp hòa bình dựa trên luật pháp quốc tế, thực hiện đầy đủ Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) và hướng tới một COC giữa ASEAN và Trung Quốc hiệu lực, hiệu quả, phù hợp với luật pháp quốc tế, UNCLOS 1982. Đại dịch Covid-19 có tác động, nhưng không thể lấy đó làm lý do để trì hoãn quá trình đàm phán COC, cần sớm nối lại cuộc đàm phán về bộ quy tắc này, qua đó góp phần kiềm chế hành động quân sự hóa Biển Đông của Trung Quốc.