Theo các tài liệu tham khảo, cuối năm 1959, bộ đội Biên phòng Cà Xèng đóng tại Thượng Hóa trong một lần tuần tra đã phát hiện một nhóm "người rừng" nhút nhát, không mảnh vải che thân, leo trèo vách đá, chuyền cành nhanh như thú hoang. Sau nhiều tháng tiếp cận, bộ đội đã vận động được họ rời hang đá về định cư ở thung lũng Rục Làn, xã Thượng Hóa, Minh Hoá, Quảng Bình. Từ đó tộc người Rục được biết đến như là em út trong cộng đồng các dân tộc Việt Nam. Đến đầu năm 2013, tộc người Rục được quốc tế đưa vào danh sách 10 bộ lạc còn nhiều điều bí ẩn nhất thế giới.
Cho đến nay, người Rục vẫn thích được sống trong hang đá...
Theo ông Đinh Thanh Dự, nhà nghiên cứu văn hóa các tộc người ở Quảng Bình, trước khi rời hang đá, người Rục sống tách biệt hoàn toàn. Do không tiếp xúc với thế giới bên ngoài, nên cứ gặp người lạ là người Rục trốn chạy. Người Rục cũng không biết canh tác sản xuất, mà dựa hoàn toàn vào tự nhiên. Họ có khả năng leo trèo cây, leo lên các triền núi cao để săn bắt chim thú, hái lượm, đào củ. Đặc biệt, người Rục không mặc quần áo, chỉ che thân bằng vỏ cây sui. Kỳ lạ hơn nữa là cứ khi màn đêm buông xuống, người Rục lại cùng nhau tìm đến hang đá trú ngụ và thường ngủ ngồi.
Theo phương ngữ, "rục" có nghĩa là hang đá có nước chảy qua, người Rục có thói quen sống ở những hang đá, vì thế các tộc người khác gọi họ là người Rục.
...hơn là những căn nhà tiện nghi cho chính quyền địa phương xây dựng cho
Người Rục hiện còn tồn tại những phép thuật rất huyền bí, đó là thuật thổi thắt, thổi mở. Thuật này được người Rục xem là linh thiêng, không tiết lộ cho người ngoài. Thậm chí, chỉ một số rất ít người Rục hiện còn lưu giữ được phép thuật này. Đó là các thầy Ràng (tương tự thầy Mo), nhưng hiệu quả thực hiện có còn không, cũng không chắc chắn.
Thuật thổi thắt, thổi mở của người Rục là dùng bùa chú thổi vào người phụ nữ để sinh hoạt vợ chồng không có con (gọi là thổi thắt). Khi cần có con trở lại, sẽ dùng bùa chú để thổi vào người phụ nữ (gọi là thổi mở).
Dụng cụ cho lễ cúng thổi thắt, thổi mở gồm: hai ống nứa dài 0,5m và 1 m, một phiến đá nhỏ bằng bàn tay, một bát đựng nước, một bát đựng hoa. Ngoài ra, còn có nến sáp ong, hương và sợi tóc (hoặc sợi chỉ) để vào bát nước.
Mỗi tay cầm một ống nứa, thầy Ràng cà phần đầu nhọn vào phiến đá. Âm thanh trầm bổng lập tức phát ra đầy nhịp điệu. Cùng lúc, thầy Ràng có thể đọc thần chú hoặc một thầy Ràng khác đọc những câu chú bí ẩn, có vần điệu như hát theo giai điệu nhạc. Thầy Ràng đọc cùng lúc với việc thổi hơi vào bát nước. Chừng khoảng 30 phút, lễ cúng thổi thắt hoàn thành. Bát nước có sợi tóc (hoặc sợi chỉ) được chuyển cho người phụ nữ muốn thắt không sinh nở, uống và sẽ hiệu nghiệm. Trường hợp muốn thổi mở để có con, cách làm cũng tương tự nhưng là bài chú khác.
Chuẩn bị các đoạn ống nứa cho lễ cúng thổi thắt, thổi mở
Một đoàn khảo sát chờ đến giờ biểu diễn thổi thắt, thổi mở
Một thầy Ràng trình diễn màn cúng thổi thắt, thổi mở
Một người dùng 2 ống thổi tạo thành điệu nhạc, một người ngồi "hát" các câu thần chú...
Video biểu diễn màn cúng lễ "Thổi thắt, thổi mở" vô cùng độc đáo của người Rục ở Minh Hoá, Quảng Bình
Bí quyết của việc cúng thổi thắt, thổi mở là gì, hiện chưa ai lý giải được. Không ai có thể nghiên cứu được, bởi với người Rục, đây là điều thiêng liêng, không nói lại cho người ngoài. Vì thế, tại sao cúng thổi thắt - mở lại khiến phụ nữ không thể hoặc có thể sinh con, chắc chắn sẽ mãi là bí ẩn, huyền thoại.
Nhạc sỹ Đàm Giai (Hà Nội), sau khi xem, nghe điệu nhạc, lễ cúng "thổi thắt, thổi mở" đã phán đoán: "Hai cái ống, một dài, một ngắn, chính xác là có tính chất âm, dương rõ rệt. Ngắn cho âm thanh nhỏ nhẹ tức là âm. Ống dài cho âm thanh trầm tức là dương. Có lẽ lời hát ăn nhịp với tiết tấu, không phá vỡ âm - dương (+-), thì là thổi mở. Còn lời hát không ăn nhịp với tiết tấu, sẽ phá vỡ quan hệ âm dương (+-), thì là thổi thắt. Quan hệ âm dương bị phá thì làm sao có thai được"!
Ngoài phép thuật "thổi thắt, thổi mở", người Rục còn có thuật "hấp hơi" để tránh thú dữ. Mỗi khi vào rừng, người Rục chỉ cần đọc câu thần chú thì dù có hổ, báo, voi rừng cũng không dám đến gần để tấn công người. Điều này qua thực tế, dù sống chốn thâm sơn cùng cốc, nhưng chưa ai ghi nhận người Rục bị mãnh thú tấn công.
Khi hỏi về nội dung các câu chú, và nhờ dịch sang tiếng phổ thông, một thầy Ràng lắc đầu: "Đó là điều thiêng và tối kỵ của người Rục, không thể để người ngoài biết được".
