- Lãnh đạo Crimea: Phong tỏa lương thực trên bán đảo là một "trò hề chính trị"
- Nga: Ukraine chuẩn bị tấn công phe ly khai
- Những dữ kiện máy bay MH17 Malaysia Airlines bị bắn rơi ở Donetsk, Ukraine hôm 17-1-2014
Số binh sĩ thương vong liên tục tăng, lên tới gần 8.000 người kể từ khi bắt đầu giao tranh vào tháng 4-2014. Tuy nhiên thời gian gần đây, quan hệ giữa Kiev và Moskva có vẻ bắt đầu được cải thiện và đang có dấu hiệu “tan băng.”
Từ tháng 9 vừa qua, tình hình bắt đầu có sự thay đổi. Mở đầu là lệnh ngừng bắn 1 tuần trùng với thời điểm bắt đầu năm học mới. Thay vì 1 tuần như dự kiến, lệnh ngừng bắn này được duy trì trong 5 tuần, với việc hầu như không có vụ vi phạm hay vụ thương vong nào. Sự yên ắng trên chiến trường đã tạo đà cho những nỗ lực thực thi thỏa thuận Minsk ở cấp độ chiến thuật, với hành động cụ thể là từ ngày 4-10 các lực lượng Ukraine rút vũ khí hạng nặng ra khỏi chiến tuyến.
Đổi lại, lực lượng ly khai cũng bắt đầu rút vũ khí hạng nặng, và ngày 6-10 các đại diện của Donetsk và Luhansk tuyên bố sẽ lùi cuộc bầu cử địa phương tới năm 2016. Các cuộc đàm phán giữa Nga và Ukraine cũng đạt tiến triển trong một số vấn đề. Ngày 26-9, hai nước đạt được thỏa thuận về việc Moskva nối lại nguồn cung cấp khí đốt cho Ukraine (bị cắt đứt kể từ tháng 6) từ ngày 12-10 cho tới hết mùa Đông. Thỏa thuận này mang tính tạm thời, tương tự như thỏa thuận hồi năm ngoái, và là kết quả của sự thỏa hiệp của cả hai bên về vấn đề giá cả. Hai bên cũng đang tìm cách hóa giải một vấn đề gây tranh cãi khác: Khoản tiền 3 tỷ USD trong hợp đồng mà tháng 12 tới Ukraine sẽ phải thanh toán cho Nga.
Bộ trưởng Tài chính Nga Anton Siluanov ngày 5-10 tuyên bố ông dự định gặp người đồng cấp Ukraine trong tuần này để bàn về phương thức thanh toán hợp đồng nêu trên. Đây sẽ là lần đầu tiên hai bên tiến hành một cuộc đàm phán chính thức như vậy. Cho tới nay, phía Kiev vẫn khăng khăng rằng họ sẽ thanh toán khoản nợ này nếu nó không được cơ cấu lại tương tự như thỏa thuận giãn nợ hồi tháng 8 giữa Nga và những nước phương Tây nhập khẩu dầu qua hợp đồng này. Cho tới nay, Nga vẫn từ chối yêu cầu trên, song các cuộc đàm phán trực tiếp về vấn đề này có thể mở đường cho một sự thỏa hiệp nào đó giữa Kiev và Moskva.
Sự thỏa hiệp, những nỗ lực can dự kể trên đã làm rộ lên những suy luận rằng đang diễn ra một cuộc mặc cả lớn giữa Nga, Ukraine và phương Tây. Sở dĩ Moskva chuyển sang thái độ hợp tác là do nền kinh tế Nga đang suy giảm nghiêm trọng trong khi việc can thiệp sâu hơn vào miền Đông Ukraine vấp phải những hạn chế cả về chính trị lẫn quân sự. Một số quốc gia châu Âu cũng muốn tháo ngòi nổ cho cuộc xung đột, nhất là những nền kinh tế đang bị ảnh hưởng xấu bởi các đòn trừng phạt “ăn miếng trả miếng” nhau giữa châu Âu và Nga.
Tuy nhiên, các bên khó có thể đạt được một thỏa thuận rộng rãi hơn trước khi kết thúc năm nay do một vài lý do sau: Thứ nhất: và cũng quan trọng nhất là con đường được vạch ra trong thỏa thuận Minsk có thể được diễn giải theo nhiều cách khác nhau. Không có định nghĩa rõ ràng về cái gọi là “quy chế đặc biệt” dành cho quân ly khai. Phía quân ly khai nói rằng theo quy chế này, họ có quyền tự quyết lâu dài đối với những vấn đề như quốc phòng và đối ngoại trong khi phía Kiev khẳng định quy chế này chỉ có tính tạm thời và chỉ áp dụng đối với những lĩnh vực như chính sách ngân sách và các vấn đề văn hóa.
Thứ hai: là vấn đề ân xá cho các tay súng ly khai. Phía dân quân đòi phải có một lệnh ân xá cho tất cả mọi người trong khi Chính phủ Ukraine khẳng định lệnh ân xá chỉ được xem xét dựa trên từng trường hợp. Thứ ba: là ngay cả khi Chính phủ Ukraine và quân ly khai có thể nhất trí được một lộ trình cho tương lai, thì tình hình nội bộ của Kiev cũng sẽ gây rắc rối.
Trong khi Nga và quân ly khai gia tăng áp lực đòi phải được hưởng những nhượng bộ chính trị lớn hơn tại miền Đông Ukraine, thì những tổ chức theo chủ nghĩa dân tộc cực đoan, đặc biệt là đảng Cánh hữu Ukraine và đảng Tự do (Svodoba), hối thúc theo chiều ngược lại. Hai đảng này phản đối mọi sự thỏa hiệp với quân ly khai. Điều này đẩy Kiev vào một tình thế khó khăn: ngả về phía nào cũng đều có thể dẫn đến phản ứng cực đoan từ phía còn lại.
Cuối cùng, Mỹ có thể cản trở việc đạt được một thỏa thuận cuối cùng cho vấn đề Ukraine. Một số nước châu Âu, trong đó có Pháp và Đức, muốn tháo ngòi nổ cho cuộc xung đột, song Mỹ vẫn giữ quan điểm cứng rắn đối với Nga. Washington đã tăng cường viện trợ tài chính, thường xuyên tổ chức diễn tập quân sự và cân nhắc tăng cung cấp vũ khí phòng chủ cho Ukraine.
Khác với Liên minh châu Âu (EU), Mỹ gần như chẳng thiệt hại gì khi duy trì các lệnh trừng phạt chống Nga. Một cuộc mặc cả lớn sẽ không thể thiếu sự tham gia của Mỹ, song Washington lại không quan tâm đến việc đạt được thỏa thuận bao gồm rút toàn bộ binh sĩ Nga khỏi miền Đông Ukraine. Nga đã cố gắng dùng nhiều cách, như tăng vai trò trong cuộc xung đột Syria nhằm đưa Mỹ trở lại bàn đàm phán, song cho đến nay nỗ lực này chưa thu được kết quả.
Những chướng ngại vật kể trên không thể cản trở những tiến triển trong đàm phán giữa Nga, Ukraine và phương Tây, và tất cả ắt sẽ phải thay đổi. Song các cuộc đàm phán, để tạo điều kiện nhiều hơn cho sự thỏa hiệp trên một số vấn đề quân sự, chính trị và kinh tế nhất định và cuối cùng là một thỏa thuận toàn diện, sẽ vẫn khó có thể diễn ra trong tương lai gần.
