Tân Nhân - vang mãi giai điệu Xa khơi

Tân Nhân - vang mãi giai điệu Xa khơi

(ANTĐ) - Thuở đương là cậu bé chân trần tôi đã từng lang thang từ nhà lên chân cầu Hiền Lương để xem đồng bào đôi bờ về bến sông Hiền lưu luyến nhìn sang nhau. Cây cầu Hiền Lương bảy nhịp với 186 tấm ván lim lát mặt cầu thôi nhưng không ai được đặt chân lên từ sau ngày ký Hiệp định Geneva. Chiếc cầu sơn hai màu khác nhau bởi kẻ thù muốn chia cắt lâu dài đất nước. 

Một tượng đài âm nhạc

Ca sĩ Tân Nhân

175 mét chiều ngang con sông, thế mà cứ như vời vợi nghìn trùng. Không có ống nhòm để nhìn tận mặt người thân bên kia sông, bao người chỉ biết ngóng sang, vẫy tay, vẫy nón mà gửi nhớ thương cho nhau qua.

Nhiều đoàn ca nhạc đã về bến sông biểu diễn. Tiếng hát nhờ những chiếc Opaclơ (loa nén) phát đi. Một giọng hát ám ảnh suốt tuổi thơ tôi ấy là nữ ca sĩ Tân Nhân với những bài hát Câu hò trên bến Hiền Lương và sau này là Xa khơi...

Lời ca đã tha thiết cháy bỏng khát vọng thống nhất non sông, còn tiếng hát thì da diết, thổn thức quá chừng. Bao nhiêu nhớ mong đôi lứa, bao nhiêu nhung nhớ ngày đất nước cắt chia được người hát gửi vào bài ca... “Dù cho, dù cho bến cách sông ngăn. Bến thì một dạ khăng khăng đợi thuyền...” Tại sao chị ấy hát hay đến như vậy? Tại sao giọng ca da diết đến như vậy? Tôi chưa thể nào lý giải nổi... Thời ấy tôi chưa biết rằng chị là người Gio Linh bờ nam Quảng Trị. Tôi đâu biết chị đã hát cho chính lòng mình, cho bà con mình trong nớ... Chỉ biết rằng những bản tình ca mang khát vọng hòa bình thống nhất ấy đã vang vọng đã lay động hàng triệu con tim đồng bào đôi bờ Nam Bắc.

Chỉ đến khi hát Xa khơi, Tân Nhân mới thực sự chinh phục người nghe và tỏa sáng trên vòm trời âm nhạc Việt những năm 60. Nhạc sỹ Nguyễn Tài Tuệ tác giả bài tình ca Xa khơi kể: Thực ra trước đó hai người cùng học trường Huỳnh Thúc Kháng nhưng không hề biết nhau. Đến khi cùng công tác ở Hà Nội mới quen chị Tân Nhân. Bài Xa khơi lúc đầu được trong cuộc vận động sáng tác bài hát hưởng ứng phong trào đồng khởi Bến Tre. Bởi không nhắc tới chiến tranh bom đạn và xung phong nên lúc đầu gần như bị loại. Sau nhờ ông Trưởng ban thống nhất Trung ương đề nghị phát trên Đài TNVN để lấy ý kiến thính giả. Không ngờ nhiều người đã đề cử cho Xa khơi để đến chung kết nó đoạt giải Nhì (không có giải Nhất). Người thể hiện thành công để Xa khơi chinh phục thính giả là Tân Nhân.

Là người Quảng Trị bị chia cắt đôi bờ, bao tình cảm của người trong cuộc dồn nén vào giọng hát Tân Nhân. Chị đã hát bằng tâm trạng nhớ nhung da diết, hát bằng gan ruột một người con miền Nam xa cách quê hương... May mắn là Tân nhân đã được tác giả truyền cho cảm hứng nghệ thuật, được cắt nghĩa từng lời trong ca từ, cảm xúc từng giai điệu bài hát. Chị đã hát hay đến nỗi làm người nghe sững sờ. Người hát đầu tiên và hát hay nhất là chị Tân Nhân. Chính Xa khơi đã truyền lửa để chị Tân Nhân hát bằng gan ruột làm nên chân dung người ca sĩ. Và chính ca sĩ Tân Nhân đã đưa Xa khơi thành tác phẩm âm nhạc trữ tình tuyệt diệu của Việt Nam. Rõ ràng từ một bài hát, chúng ta đã có một chân dung nghệ sĩ và một tượng đài nghệ thuật âm nhạc trong lòng công chúng...

Cuộc đời người đàn bà hát...

Nhạc sĩ Nguyễn Tài Tuệ

Là con gái của một vị bác sỹ thời Pháp thuộc, chị Trương Tân Nhân là thiếu nữ có học và đẹp một cách thùy mị, kết quả của mối tình ông docteur Hy quê Cam Lộ với người đàn bà xứ biển Mai Xá, Gio Linh. Người cha của chị hẳn đã tiên đoán được con đường mà chị phải đi nên đã quyết định đưa Tân Nhân ra Vinh, Nghệ An để học thi vào trường Huỳnh Thúc Kháng thay vì cho tiếp tục vào học trường Đồng Khánh. Bà mẹ thương con cản: “Hắn là con gái, răng cho đi xa được?”, ông Hy đã phải trả lời vợ rằng: “Cả Bình Trị Thiên đều ra vùng tự do, sợ chi...”.

Và Tân Nhân đã khăn gói theo người cậu là Nguyễn Khắc Thứ lên tàu xa Quảng Trị. Cậu gia nhập Vệ quốc quân còn cô cháu gái xinh đẹp thì học thi vào trường Huỳnh Thúc Kháng. Cậu sau trở thành nhà văn còn Tân Nhân duyên nghiệp đưa đẩy thế nào lại theo ông bầu Bửu Tiến làm nghệ sĩ... Năm ấy, ông Bửu Tiến, một trí thức thuộc hoàng tộc đi kháng chiến được giao thành lập đoàn Văn công cho mặt trận Bình Trị Thiên. Ông Bửu Tiến chọn ở đoàn Văn công quân khu 4 được một số nghệ sĩ. Số còn thiếu ông bầu này đã may mắn tuyển từ trường Huỳnh Thúc Kháng khi có phong trào Xếp bút nghiên lên đường ra trận của học sinh... Trong số những người đi kháng chiến từ ngôi trường nổi tiếng đất Nghệ ấy có cô nữ sinh Trương Tân Nhân để từ đó đoàn của ông “bầu” Tiến có những gương mặt sáng: Cao Xuân Hạo, Tố Lan, Tân Nhân...

Cuộc đời người nghệ sĩ kháng chiến thật gian nan nhưng cũng thật lãng mạn. Bài hát Bình Trị Thiên khói lửa của Nguyễn Văn Thương đã thôi thúc bao lứa thanh niên lên đường. Đoàn văn công Bình Trị Thiên vừa thành lập chưa kịp đỏ đèn biểu diễn phục vụ kháng chiến thì bị địch càn. Đạo cụ phông màn hàng chục hòm bị giặc cướp mang đi hết may mà người thoát được. Tin đồn về trận càn Phong Lai dù được cải chính của Việt Minh nhưng vẫn lan truyền về đất Nghệ Tĩnh. Trường Huỳnh Thúc Kháng đã làm lễ tưởng niệm cô học trò Tân Nhân...

Lại lên đường ra Bắc, Tân Nhân đã gặp lại người anh họ ngược dòng Lam đi tìm. Một thiên tình sử đẫm lệ bắt đầu từ đấy. Người đàn ông trong câu chuyện tình éo le đã bỏ lại chị với đứa con trong bụng mà về thành phố rồi vào Sài thành... Chị ôm hận, nén nhớ thương tìm về bắc. Tân Nhân tự nguyện dấn thân cho nghệ thuật cách mạng bởi đức can trường và tình yêu trong sáng với nó. Chị đã không bỏ về thành phố lo ấm thân cũng như bao người rời bỏ nhung lụa đi kháng chiến mà Bửu Tiến đã viết trong vở kịch Trên nớ. Ở miền Bắc, Tân Nhân dù thân phận éo le như vậy, nhưng với tài năng, cộng với sự chân thành, nết na vốn có, chị được nhận về Đoàn Ca múa nhân dân Trung ương. Từ đây tiếng hát Tân Nhân như được chắp cánh, đem đến công chúng những bài ca phục vụ công cuộc đấu tranh thống nhất nước nhà và xây dựng cuộc sống mới trên miền Bắc.

Một lần tình cờ, chị được nhà thơ Tố Hữu “mai mối” cho nhà báo Lê Khánh Khang. Cuộc đời chị từ ấy bước sang trang mới. Sau này khi con trai lớn với nhà báo Lê Khánh Khang lấy con gái nhà thơ Tố Hữu, chị lại trở thành “thông gia” với người đã làm ông “mai” cho mình dạo trước.

Cuộc đời và duyên nghiệp của chị đã khép lại sau 77 năm, nhưng giọng hát chị thì vẫn còn văng mãi. 46 năm sau bài Xa khơi chị hát năm nào vẫn da diết thế, vẫn được phát trên sóng và lưu vào băng đĩa. Người nhạc sĩ già Nguyễn Tài Tuệ từ ngõ nhỏ tận Khương Trung vẫn giữ lại tiếng hát Tân Nhân cùng ca khúc vang vọng của mình.

Tân Linh