- Tín hiệu tích cực từ cuộc điện đàm giữa Tổng thống Nga Vladimir Putin và Tổng thống Mỹ Donald Trump
- Điện Kremlin: Tổng thống Nga Vladimir Putin không có kế hoạch chúc mừng ông Donald Trump
“Hồ sơ” Ukraine trên bàn cuộc gặp thượng đỉnh Trump - Putin
Không khó để thấy nhà lãnh đạo Nga Vladimir Putin sẽ mang “hồ sơ” Ukraine nào đến gặp Tổng thống chủ nhà Donald Trump tại Alaska vào ngày hôm nay 15-8. Cuộc gặp thượng đỉnh này cũng đánh dấu lần đầu tiên sau 3,5 năm kể từ khi cuộc xung đột quân sự Nga - Ukraine bùng nổ, hai nhà lãnh đạo cấp cao nhất của Mỹ và Nga có cuộc gặp trực tiếp để trao đổi, tìm lối thoát cho cuộc xung đột kéo dài và vô cùng khốc liệt, tác động sâu sắc tới toàn cầu.
 |
Thế giới đang dõi theo cuộc gặp thượng định giữa hai Tổng thống Donald Trump và Vladimir Putin diễn ra tại Alaska ngày 15-8 |
Từ khi phát động chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine vào cuối tháng 2-2022, Nga liên tục khẳng định nguyên nhân nhân sâu xa bắt nguồn từ việc liên minh quân sự NATO mở rộng sang phía Đông, kéo Ukraine vào quỹ đạo an ninh - quân sự của phương Tây. Moskva coi đây là mối đe dọa trực tiếp tới lợi ích an ninh chiến lược của Nga, buộc nước này phải mở “chiến dịch quân sự đặc biệt” để tự vệ.
Tổng thống Vladimir Putin đã nhiều lần nhấn mạnh, giải pháp lâu dài cho cuộc xung đột quân sự chỉ có thể đạt được nếu Ukraine chấp nhận vị thế trung lập, không gia nhập NATO, đồng thời công nhận chủ quyền của Nga đối với bán đảo Crimea và vùng Donbass (gồm 4 tỉnh Donetsk, Lugansk, Zaporizhzhia và Kherson có tổng diện tích 90.000 km2) mà Nga tuyên bố sáp nhập. Nga cũng yêu cầu phải phi phát xít hóa, đồng thời cộng đồng người nói tiếng Nga tại Ukraine được đảm bảo quyền tự trị văn hóa và ngôn ngữ.
Đối với Matxcơva, bất kỳ thỏa thuận hòa bình cho cuộc xung đột quân sự tại Ukraine nào cũng phải gắn liền với việc giảm hoặc dỡ bỏ lệnh trừng phạt kinh tế mà phương Tây áp đặt kể từ năm 2014 với Nga. Đồng thời, các bên thừa nhận nguyên tắc “an ninh không thể chia cắt”, tức an ninh của một quốc gia không được đảm bảo bằng cách làm suy yếu an ninh của quốc gia khác.
Trong khi đó, Ukraine với sự ủng hộ mạnh mẽ của phương Tây, nhất là các quốc gia châu Âu, vẫn kiên định lập trường “không nhân nhượng lãnh thổ”. Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky coi việc khôi phục toàn vẹn lãnh thổ trước năm 2014 là điều kiện tiên quyết cho bất kỳ tiến trình hòa bình nào, đồng nghĩa với việc giành lại Crimea và toàn bộ các vùng Donetsk, Luhansk, Zaporizhzhia, Kherson mà phần lớn các khu vực này đang do Nga kiểm soát.
Tuy nhiên, các đồng minh châu Âu của Ukraine có quan điểm không hoàn toàn thống nhất. Pháp, Anh, Ba Lan và các nước vùng Baltic duy trì lập trường cứng rắn, cho rằng việc nhượng bộ Nga sẽ tạo tiền lệ nguy hiểm, khuyến khích hành động thay đổi biên giới bằng vũ lực. Trong khi đó, một số nước như Hungary bắt đầu kêu gọi “cách tiếp cận thực dụng” hơn, do lo ngại chiến tranh kéo dài làm trầm trọng thêm khủng hoảng năng lượng, lạm phát và bất ổn xã hội.
Chính sự khác biệt lập trường còn quá lớn giữa các bên đã khiến tất cả các cuộc đối thoại, đàm phán về giải pháp giải quyết xung đột tại Ukraine không thể tìm được tiếng nói chung. Nga không chỉ muốn “đóng băng” xung đột theo điều kiện của mình, giữ nguyên hiện trạng lãnh thổ mà còn yêu cầu công nhận những vùng lãnh thổ đã sáp nhập, trong khi Ukraine khẳng định không “đổi đất lấy hòa bình”. Khoảng cách quá lớn đó tạo nên một bài toán ngoại giao nan giải, ngay cả khi có sự tham gia của Mỹ với vai trò trung gian.
Kịch bản nào cho cuộc gặp thượng đỉnh tại Alaska?
Việc Tổng thống Donald Trump trực tiếp mời người đồng cấp Nga Vladimir Putin tới Alaska cho thấy Washington đang thử nghiệm một cách tiếp cận mới, khác với chính sách đối đầu của chính quyền tiền nhiệm. Ông Donald Trump nhiều lần tuyên bố rằng “chiến tranh ở Ukraine phải kết thúc càng sớm càng tốt”, thậm chí từng muốn “đàm phán để chấm dứt chiến tranh trong 24 giờ”.
Nếu ông Donald Trump thuyết phục được ông Vladimir Putin, một kịch bản “ngừng bắn có điều kiện” hoặc “tạm đình chiến” hoàn toàn có thể được đặt lên bàn. Tuy nhiên, điều này khó khả thi nếu Ukraine vốn nhận được viện trợ quân sự, tài chính cùng sự ủng hộ từ phương Tây không sẵn sàng chấp nhận bất kỳ hình thức mất lãnh thổ nào.
Từ Moskva, một thỏa thuận được chấp nhận phải bao gồm: Ukraine từ bỏ ý định gia nhập NATO; Công nhận chủ quyền của Nga với Crimea và các vùng lãnh thổ hiện mà Nga tuyên bố sáp nhập; Giảm hoặc dỡ bỏ đáng kể các lệnh trừng phạt kinh tế; Bảo đảm quyền lợi chính trị - văn hóa cho cộng đồng người nói tiếng Nga ở Ukraine. Những điều này sẽ giúp Nga củng cố thành quả trên chiến trường, đồng thời chứng tỏ với dư luận trong nước rằng chiến dịch quân sự đặc biệt đã đạt mục tiêu.
Từ phía bên kia, thỏa thuận được Kiev đồng ý phải bao gồm: Nga rút quân khỏi tất cả các vùng lãnh thổ bị chiếm đóng; Khôi phục toàn vẹn lãnh thổ trước năm 2014; Thiết lập cơ chế đảm bảo an ninh quốc tế cho Ukraine; Bồi thường và hỗ trợ tái thiết đất nước. Đây là mục tiêu tối đa của Kiev, nhưng khó đạt được nếu không tạo được bước ngoặt quyết định trên chiến trường.
Giới quan sát cho rằng, trong lúc này, một giải pháp trung gian có thể dễ chấp nhận hơn với các bên. Theo đó, trước hết ngừng bắn toàn diện, có lực lượng giám sát quốc tế; Đàm phán về quy chế đặc biệt cho các vùng tranh chấp; Lộ trình giảm trừng phạt gắn với tiến triển hòa bình; Cam kết trung lập của Ukraine, đổi lại là bảo đảm an ninh từ nhiều cường quốc. Dù không hoàn hảo, song kịch bản này có thể mở đường cho các vòng đàm phán tiếp theo, và điều quan trọng là ngừng bắn ngay để khỏi thương vong và thiệt hại thêm.
Điều dư luận rộng rãi trông mong nhất lúc này là cuộc gặp thượng đỉnh thành công, đạt thỏa thuận ngừng bắn hoặc lộ trình hòa bình được các bên chấp nhận. Khả năng này được cho là không cao, nhưng nếu đạt được sẽ tạo bước ngoặt cho việc giải quyết xung đột tại Ukraine cũng như cải thiện quan hệ hai bên.
Điều này sẽ là bước đột phá trong quan hệ Nga - Mỹ vốn đóng băng nhiều năm qua, mở ra cơ hội hợp tác ở các lĩnh vực như kiểm soát vũ khí hạt nhân, chống khủng bố, ứng phó biến đổi khí hậu… Trường hợp cuộc gặp không đạt kết quả sẽ tác động khôn lường tới cả cuộc xung đột, quan hệ Mỹ - Nga cũng như tình hình thế giới. Thế nên, một kết quả hạn chế cuộc gặp vẫn tốt hơn rất nhiều, giúp để ngỏ cánh cửa cho các cuộc đối thoại tiếp theo giữa các bên.
Xung đột quân sự Ukraine không chỉ là vấn đề của riêng Matxcơva và Kiev mà còn là “nút thắt” quan trọng với hòa bình, an ninh tại châu Âu và thế giới. Một thỏa thuận, dù chưa được như kỳ vọng cao nhất vẫn sẽ giúp giảm áp lực lạm phát, khủng hoảng năng lượng và lương thực toàn cầu, đồng thời giải phóng nguồn lực để giải quyết các thách thức chung. Ngược lại, nếu chiến sự Ukraine tiếp diễn, quan hệ Nga - Mỹ tiếp tục “đóng băng”, tình hình sẽ leo thang căng thẳng, không loại trừ nguy cơ trở thành xung đột trực tiếp giữa các cường quốc.
Ukraine là “tâm điểm” của cuộc gặp thượng đỉnh giữa hai Tổng thống Donald Trump và Vladimir Putin không chỉ mong mỏi khẩn thiết giải quyết hòa bình xung đột quân sự với tổn thất nghiêm trọng về sinh mạng và vật chất mà còn là phép thử đối thoại để giảm căng thẳng, đối đầu giữa các cường quốc hàng đầu thế giới.
Thế nên, dù kết quả thế nào thì cuộc gặp giữa nguyên thủ quốc gia Nga - Mỹ tại Alaska vẫn đánh dấu một bước đi quan trọng trong nỗ lực đối thoại để giảm căng thẳng và đối đầu. Thế giới đang chờ xem liệu hai nhà lãnh đạo mở ra cánh cửa đi tới hòa bình, ổn định và hợp tác hay lại tiếp bước trên con đường đối đầu và xung đột.
