Xe hơi ở phố

ANTD.VN - Khi những chiếc xe hơi dân dụng sang trọng đã lên tới cả chục ngàn, thói quen đi xe máy vẫn ngấm đẫm trong tư duy thị dân.

Khác với người phương Tây đã hoàn thành việc dân chủ hóa ô tô, ở ta vẫn lấy xe hơi đo “đẳng cấp”

Cách đây chưa lâu, đã có một câu trắc nghiệm bị coi là viển vông. Liệu sẽ đến bao giờ thì một gia đình trung lưu thị dân người Việt thế lực bình thường sẽ sở hữu một chiếc ô tô. Bởi cũng chỉ khoảng hơn ba chục năm trước, khi mà nền văn minh xe đạp Việt đang thời hoàng kim, vài tờ báo lớn cũng đặt cái câu hỏi ấy cho xe máy. Rồi chỉ cần đến năm chẵn hai nghìn, người ta đã nghẹn ngào có câu trả lời. Khắp mọi miền đất nước, từ sầm uất đô thị đến hẻo lánh vùng quê, phương tiện kinh hoàng để di chuyển chính là xe “bình bịch”. Một nền văn hóa thong thả lúa nước phương Đông bắt đầu hỗn loạn động đậy, nó đã bị đổ xăng.

Thực ra, từ khái niệm mô tô lên tới ô tô cũng chẳng phải thăm thẳm gì. Xe đạp, xe máy rồi xe hơi, đều là tinh hoa sản phẩm của nền văn minh cơ khí phương Tây. Trong khi hối hả vừa khai hóa vừa cướp bóc tài nguyên để biến “An Nam” thành thuộc địa, người Pháp vô tình đã dạy người Việt đi các loại phương tiện này. Với bản chất văn hóa âm tính trọng nông, người Việt dễ dàng thuận hòa với xe đạp.

Những chiếc xe đạp luôn đồng hành cùng dân tộc trong suốt hai cuộc chiến chống Pháp rồi chống Mỹ. Nó thồ hàng, chuyên chở vũ khí lương thực, quan trọng chẳng kém gì các chuyến vận tải ô tô. Rồi tới lúc hòa bình thư giãn, nó thăng hoa thành một giá trị sang trọng của những tay chơi ở phố. Hôn nhân và tình yêu long lanh đẹp thêm, khi sở hữu một chiếc Peugeot cổ cao phanh rút. Nói như nhà văn Nguyễn Tuân, chiếc xe đạp đã quen thuộc như con chó con mèo trong mỗi nhà. 

Xe máy bước vào cuộc sống người Việt vất vả hơn, lý do hoàn toàn mang tính kinh tế. Mặt bằng sinh hoạt vất vả thời bao cấp làm người ta lưỡng lự khi thấy một tài sản khổng lồ lông nhông chạy ngoài đường. Trong hôn nhân, dân gian xuất hiện hình ảnh “thằng gù đi Cup”, nó oai hơn hẳn những đàn ông đẹp giai đi bộ hay mặt rỗ đi lơ (xe đạp Peugeot). Thế rồi Việt Nam đổi mới, nước nổi bèo nổi, thu nhập cho phép xe máy thành tài sản bình thường. Xe máy Dream không còn là giấc mơ.

Ở ta, kha khá nhiều trọc phú vẫn ngộ nhận và tạo những giá trị ảo khi huênh hoang được cưỡi trên xe bốn bánh

Vậy còn ô tô, thứ sản phẩm động đậy hoàn hảo bậc nhất của nền văn minh dương tính du mục liệu có thành một văn hóa gần gũi với người Việt. Theo học giả Vương Hồng Sển, xe hơi đến với phố Việt Nam từ rất sớm. Tất nhiên Sài Gòn, địa phận con cưng của văn minh Pháp, hân hạnh được ngửi khói đầu tiên. “Tự động xa (ô tô) sơ khởi là xe hiệu  Peugeot, Panhard, Delage, muốn chạy phải đốt cho máy nó nóng. Mui vải bố có dây da kéo chằng chịt ra trước ra sau, cửa xe không có. Những người Việt sở hữu xe hơi đầu tiên đều là cự phú và các Lang Sa (người Pháp) sang trọng. 

Năm 1923, xe chính phủ chỉ độ một trăm chiếc, ghi số từ C-1 đến C-100. Chiếc Delage C-100 của Thống đốc Nam kỳ là “chiến nhất hạng”. (Sài Gòn năm xưa, tr-301). Và cho đến hôm nay, những chiếc xe hơi dân dụng sang trọng đã lên tới cả chục ngàn. Tuy nhiên, thói quen đi xe máy vẫn ngấm đẫm trong tư duy thị dân. Siêu thị đã thua chợ cóc thì đương nhiên ô tô là một sự bất tiện.

Liệu đây có là sự nuối tiếc vô thức về một nền văn hóa vừa tần tảo vừa lôi thôi nông nghiệp. Hao hao như kiểu đám văn nhân cũ kỹ, thích viết bằng bút hơn là bằng bàn phím. Đấy là chưa kể chính những người sử dụng ô tô. Ở họ vắng thiếu một mặt bằng tri thức của văn hóa xe hơi. Khác với người phương Tây đã hoàn thành việc dân chủ hóa ô tô, thì ở ta, kha khá nhiều trọc phú vẫn ngộ nhận và tạo những giá trị ảo khi huênh hoang được cưỡi trên xe bốn bánh.

Theo “Từ điển tiếng Việt” thì ô tô là “xe thường có bốn bánh cao su chạy bằng động cơ trên đường bộ để chở người hoặc chở hàng”. Nếu chỉ đơn giản có vậy thì tại sao ô tô lại được không hiếm những thị dân và hầu hết giới trẻ hôm nay nhiệt thành phong thần cho nó. Công bằng mà nói, trong các chuyển động dân dụng hữu hình thì ô tô là thượng đẳng. Nó phổ cập và đáng yêu hơn máy bay, tàu hoả và tàu thuỷ ở tính nhân bản.

Còn trong đời sống tinh thần thường dụng, ôtô là đạo cụ chính của phim action, là dụng cụ thiết yếu của hội hoạ sắp đặt (installation), là tình huống không thể không có của văn chương ngôn tình. Tất cả các quan chức bụng lớn, các thương gia thị dân thành danh của người Việt đều trở nên “nhà quê” khi đứng cạnh biệt thự, trở nên trọc phú khi nằm trên du thuyền. Hình như họ duy nhất chỉ trở thành sang trọng khi đứng cạnh xe hơi. Hiển nhiên, ôtô đã điềm tĩnh đi vào lịch sử sinh hoạt đô thị như là đệ nhất báu vật. 

Tuy nhiên, nếu ô tô ít chỗ có một quá khứ hội nhập đầy bất trắc thì xe đông chỗ luôn được người Việt hào hứng ưu ái. Có lẽ do dân ta quen sống trong những ngôi nhà ấm cúng “tứ đại đồng đường”. Hình như những cảnh chen chúc chật chội trên những chuyến xe bus hay xe khách liên tỉnh không quá làm mọi người khó chịu. Không phải ngẫu nhiên mà hệ thống xe “buýt” nhanh (BRT) đang chạy thử nghiệm ở Hà Nội được đông đảo thị dân ủng hộ.

Giống như nhiều giá trị thuần Việt khác, văn minh xe hơi ở phố của ta luôn khác với phần còn lại của thế giới.