Phòng từ gốc, chống đến cùng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống dẫn đến tham nhũng, tiêu cực (Bài 4): Thiết chế hữu hiệu kiểm soát quyền lực chống tham nhũng, tiêu cực

* Văn kiện Đại hội IX đánh giá: “Tình trạng tham nhũng, suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống ở một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên là rất nghiêm trọng”.

* Đại hội X nhìn nhận: “Thoái hóa, biến chất về chính trị, tư tưởng, về đạo đức, lối sống; tệ quan liêu, tham nhũng, lãng phí, sách nhiễu dân trong một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên diễn ra nghiêm trọng, kéo dài chưa được ngăn chặn, đẩy lùi”.

* Đại hội XI cho rằng: “Tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống trong một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên và tình trạng tham nhũng, lãng phí, quan liêu, những tiêu cực và tệ nạn xã hội chưa được ngăn chặn, đẩy lùi mà còn tiếp tục diễn biến phức tạp”.

* Đại hội XII thẳng thắn nhìn nhận: “Tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên và tệ quan liêu, tham nhũng, lãng phí chưa bị đẩy lùi”; “có mặt còn diễn biến phức tạp hơn”.

* Trong đánh giá của Văn kiện Đại hội XIII, một số biểu hiện tiêu cực nghiêm trọng mới nổi lên được nhận diện, nhấn mạnh: “Tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, chủ nghĩa cá nhân, “lợi ích nhóm”, bệnh lãng phí, vô cảm, bệnh thành tích ở một bộ phận cán bộ, đảng viên chưa bị đẩy lùi”; “Tham nhũng, lãng phí, quan liêu, suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ cũng như những mâu thuẫn xã hội còn diễn biến phức tạp”.

Luật sư Nguyễn Đình Hưng (Nguyên Kiểm sát viên cao cấp, Viện Kiểm sát nhân dân Tối cao): Chống tham nhũng, tiêu cực phải gắn với xây dựng thiết chế pháp lý làm xương sống

“Có thể khẳng định, công cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực mà Đảng, Nhà nước ta đang triển khai là rất đúng đắn và phần nào đáp ứng được mong mỏi của nhân dân. Sự lãnh đạo, chỉ đạo sâu sát, quyết liệt với phương châm “không có vùng cấm”, “không có ngoại lệ” từ Bộ Chính trị và Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã đạt được những kết quả rất tích cực, không có gì phải bàn cãi.

Tuy nhiên, cùng với việc chống tham nhũng thì chúng ta cần phải xem xét, nhanh chóng xây dựng, củng cố được cơ chế chính sách, pháp luật một cách rất cụ thể để bảo đảm triệt tiêu tiêu cực. Đồng thời cũng phải đáp ứng được các yêu cầu và phù hợp với hoàn cảnh lịch sử, kinh tế, xã hội cụ thể. Bởi khuynh hướng xã hội hiện nay của nước ta là xã hội 4.0. Nó phát triển đi theo cả một xu thế của thế giới và biến thiên rất nhanh. Nếu không kịp thời xây dựng, bồi dưỡng cho lớp cán bộ một tầm, kiến thức, suy nghĩ sâu rộng thì công cuộc phòng, chống tham nhũng, tiêu cực sẽ không đat được hiệu quả như mong muốn. Thậm chí nó còn có thể dẫn tới hiện tượng “trên bảo dưới không nghe” hoặc “không nghe kịp”.

Tôi cho rằng, nếu chúng ta chỉ tập trung vào chống mà không xây dựng được hệ thống pháp luật, chế định để uốn nắn xã hội phát triển và chưa tập trung thỏa đáng cho việc xây dựng ấy thì công cuộc phòng, chống tham nhũng, tiêu cực khó lòng đạt được kết quả như kỳ vọng. Nói một cách hình ảnh là trong xây dựng thì luôn cần phải có bản vẽ thiết kế, còn trong xã hội thì luôn cần phải có các chế định, bộ luật để thúc đẩy. Chế định, pháp luật chính là xương sống để phát triển xã hội.

Chẳng hạn lâu nay, một số đồng chí lãnh đạo Nhà nước vẫn nói “giao quyền cho địa phương chủ động”. Nhưng ở góc độ pháp luật thì đôi khi không khéo cái chữ “giao” đấy lại trở thành thiếu trách nhiệm, sợ trách nhiệm hoặc lạm quyền. Do đó, bên cạnh chủ trương, chính sách quyết liệt và biện pháp pháp luật để chống, để phát hiện, xử lý nghiêm khắc tham nhũng, tiêu cực thì còn cần kịp thời đưa ra ngay một hệ quy phạm pháp luật về định hướng phát triển và phải không ngừng giáo dục, bồi dưỡng cho các thế hệ cán bộ lãnh đạo, công chức trong bộ máy Nhà nước.

Chúng ta đều rất ủng hộ công cuộc phòng, chống tham nhũng, tiêu cực. Bởi mầm mống và hậu quả của nó là rất ghê gớm. Tham nhũng là sâu mọt, đục rỗng từ trong ra ngoài. Nhưng bên cạnh đó thì cũng cần phải có những chủ trương chính sách mang tính “gia cố” để thúc đẩy xã hội phát triển. Nói gọn lại là chúng ta đang rất cần những thiết chế pháp lý để làm xương sống, khuynh hướng cho xã hội phát triển. Bởi hiện nay, chúng ta đang thiếu và đang không có được các thiết chế để thúc đẩy xã hội phát triển. Bằng không thì công cuộc phòng, chống tham nhũng, tiêu cực rồi đây rất dễ trở lại thành khẩu hiệu. Thiết chế pháp lý, thiết chế điều hành, quản lý xã hội sẽ là công cụ bổ trợ rất đắc lực cho chủ trương phòng, chống tham nhũng, tiêu cực hiện nay”.

PGS.TS Nguyễn Cảnh Quý (Viện Nhà nước và Pháp luật, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh): Hoàn thiện cơ chế pháp lý kiểm soát quyền lực Nhà nước để hạn chế tham nhũng, tiêu cực

“Tham nhũng là một hiện tượng tồn tại tất yếu khách quan luôn luôn gắn với quyền lực Nhà nước. Nó gây thiệt hại lớn cho nền kinh tế, làm suy thoái cán bộ, làm cho bộ máy Nhà nước hoạt động kém hiệu lực, thậm chí mục ruỗng, đe dọa sự tồn vong của đất nước, chế độ. Tham nhũng còn gây mất niềm tin của nhân dân đối với Đảng và Nhà nước. Vì vậy, phải coi đây chính là “quốc nạn”, là “giặc nội xâm” để kiên quyết chống đến cùng” - PGS.TS Nguyễn Cảnh Quý, Viện Nhà nước và Pháp luật, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh khẳng định.

Hoàn thiện cơ chế kiểm soát quyền lực Nhà nước

PGS.TS. Nguyễn Cảnh Quý phân tích, để đấu tranh phòng, chống tham nhũng có hiệu quả thì kiểm soát quyền lực Nhà nước là một trong những biện pháp quan trọng bậc nhất.

- Thứ nhất, nâng cao nhận thức của cấp ủy Đảng, chính quyền các cấp về nguy cơ tham nhũng, quan liêu từ sự tha hóa quyền lực Nhà nước và vai trò kiểm soát quyền lực Nhà nước trong đấu tranh phòng, chống tham nhũng.

- Thứ hai, tiếp tục nghiên cứu lý luận, tổng kết thực tiễn để hoàn thiện cơ chế kiểm soát quyền lực Nhà nước nhằm phát huy cơ chế này trong phòng, chống tham nhũng ở nước ta hiện nay. Trong đó, Đảng và Nhà nước cần tập trung vào hoàn thiện cơ cấu, tổ chức và hoạt động của các cơ quan Nhà nước trong việc thực hiện quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp.

- Thứ ba, hoàn thiện cơ chế pháp lý kiểm soát quyền lực Nhà nước giữa các cơ quan Lập pháp, Hành pháp và Tư pháp. Bởi nếu quyền lực Nhà nước được kiểm soát thì sẽ hạn chế được tham nhũng, tiêu cực.

Xây dựng cơ quan chuyên trách phòng, chống tham nhũng độc lập

Đấu tranh phòng, chống tham nhũng là đấu tranh phòng, chống những hành vi tiêu cực, trái pháp luật của những người có chức vụ, quyền hạn trong bộ máy Nhà nước. Vì vậy, đây là cuộc đấu tranh rất khó khăn, phức tạp. Muốn đấu tranh có hiệu quả cần nghiên cứu xây dựng mô hình cơ quan chống tham nhũng thích hợp. PGS.TS. Nguyễn Cảnh Quý cho rằng, cần thành lập một cơ quan phòng, chống tham nhũng chuyên trách trực thuộc Tổng Bí thư hoặc Chủ tịch nước.

Ban hành cơ chế, tổ chức hoạt động để cơ quan này có quyền thanh tra, kiểm tra, giám sát vụ việc có dấu hiệu tham nhũng đối với tất cả các cơ quan, tổ chức, các cán bộ, công chức trong bộ máy Nhà nước và hệ thống chính trị từ Trung ương đến địa phương. Có như vậy mới xử lý kịp thời, trên diện rộng hành vi tham nhũng, hạn chế sự bao che, tẩu tán tài sản hoặc trốn ra nước ngoài của những người tham nhũng.

Những người làm việc trong các cơ quan này phải có trình độ, năng lực chuyên môn nghiệp vụ sâu trong nhiều lĩnh vực, có phẩm chất đạo đức tốt, trung thành tuyệt đối với Đảng, Nhà nước và nhân dân; có bản lĩnh chính trị vững vàng, sẵn sàng đối mặt với những khó khăn, thách thức và nguy hiểm trong đấu tranh phòng, chống tham nhũng. Nhà nước phải ban hành các quy định pháp luật riêng để cơ quan này thực hiện chức năng nhiệm vụ phòng, chống tham nhũng, tiêu cực nhanh chóng kịp thời, có hiệu quả.

(Còn nữa)