- Gần 400 chiến sĩ Công an Thủ đô giúp nhân dân khắc phục hậu quả bão số 11
- Chiến sỹ Công an Hà Nội tiếp tục dầm mình trong nước ngập, cùng dân cứu lúa
 |
Nghiên cứu của các nhà khoa học Singapore đã chỉ ra rằng ô nhiễm không khí khiến bão ở Đông Nam Á thêm dữ dội |
Bão dồn dập trên Biển Đông
Hơn 9 tháng đầu năm 2025, Biển Đông chứng kiến mật độ bão cao kỷ lục với 11 cơn bão, 4 áp thấp nhiệt đới. Con số này cao hơn trung bình nhiều năm tới 5 cơn, vượt xa mức 4-6 cơn thường thấy trong giai đoạn 2021-2024. Theo các chuyên gia, sự gia tăng bất thường của bão tại khu vực trong năm nay có nguyên nhân trực tiếp từ dải hội tụ nhiệt đới hoạt động mạnh và ổn định ở xích đạo, nơi thường xuyên hình thành các nhiễu động khí quyển - “mầm mống” của áp thấp nhiệt đới. Hai yếu tố then chốt giúp bão phát triển là nhiệt lực và động lực. Nhiệt độ mặt biển chỉ cần 26-27°C là đủ khởi phát bão, trong khi tại Tây Bắc Thái Bình Dương hiện lên tới 29°C, mức lý tưởng cho siêu bão.
Bên cạnh đó, sự tương tác giữa gió mùa Tây Nam và gió Đông từ áp cao cận nhiệt đới trong thời điểm giao mùa càng thúc đẩy hình thành các xoáy thuận. Nhiều dự báo cho rằng hiện tượng La Nina, thường gắn với mưa bão dày đặc tại Đông Nam Á, có thể xuất hiện vào cuối năm, khiến số bão năm nay đạt hoặc vượt ngưỡng trung bình 12-13 cơn, trong đó 6-7 cơn ảnh hưởng trực tiếp đến Việt Nam. Tuy nhiên, nếu như trước đây nguyên nhân được quy về biến đổi khí hậu và trạng thái ENSO, thì nghiên cứu mới từ Singapore đã mở ra một “thủ phạm” ít được chú ý, đó là ô nhiễm không khí.
Theo nghiên cứu do Giáo sư Steve Yim, Giám đốc Trung tâm nghiên cứu biến đổi khí hậu và sức khỏe môi trường thuộc Đại học Công nghệ Nanyang (NTU, Singapore) dẫn đầu, ô nhiễm không khí từ cháy rừng, đốt rơm rạ và khí thải đô thị có thể khiến các cơn bão ở Đông Nam Á trở nên mạnh hơn và kéo dài hơn. Nghiên cứu công bố trên tạp chí Geophysical Research Letters ngày 3-10 dựa trên phân tích dữ liệu vệ tinh và khí tượng trong suốt 10 năm qua đã cho thấy, các cơn bão trong môi trường ô nhiễm có thể làm tăng lượng mưa tới 50% và mở rộng phạm vi ảnh hưởng gần gấp đôi.
Cơ chế được giải thích như sau, trong bầu khí quyển ô nhiễm, các hạt bụi nhỏ (aerosol) đóng vai trò là hạt nhân ngưng kết cho hơi nước. Khi không khí chứa nhiều bụi, cùng một lượng hơi nước phải phân tán ngưng tụ quanh nhiều hạt nhân hơn, tạo nên nhiều đám mây nhỏ thay vì ít đám mây lớn. Những đám mây nhỏ này tồn tại lâu hơn và tích tụ nhiều năng lượng hơn, dẫn đến mưa lớn và kéo dài khi chúng hợp nhất. Hơn nữa, các đám mây ô nhiễm có thể bay cao hơn, nơi nhiệt độ thấp khiến hơi nước đóng băng thành tinh thể băng - tạo ra ma sát, va chạm và gia tăng sét đánh tới 27%.
Giáo sư Steve Yim nhấn mạnh, Đông Nam Á đang chịu tác động kép của biến đổi khí hậu và ô nhiễm không khí. Đại dương ấm lên cung cấp thêm nhiệt và độ ẩm cho khí quyển, trong khi ô nhiễm lại tiếp sức cho quá trình hình thành mây giông. Đặc biệt, khu vực này là một trong những vùng đốt sinh khối lớn nhất thế giới, với hàng triệu ha rừng và đồng ruộng bị đốt mỗi năm để dọn đất canh tác, một nguồn phát thải khổng lồ mà ít ai chú ý đến ảnh hưởng khí hậu của nó. Nhóm nghiên cứu cũng phát hiện giọt mưa trong không khí ô nhiễm lớn hơn tới 1,8 lần so với môi trường sạch, do lượng hạt nhân ngưng tụ dày đặc. Điều đó không chỉ khiến mưa lớn hơn mà còn tăng nguy cơ lũ quét và ngập úng đô thị, nhất là ở các quốc gia có hạ tầng yếu như Philippines, Indonesia hay Việt Nam.
Giảm phát thải ô nhiễm - một giải pháp giảm rủi ro thiên tai
Nghiên cứu của các nhà khoa học cho thấy một thực tế đáng lo ngại khi ô nhiễm không khí không chỉ là vấn đề sức khỏe cộng đồng mà còn là yếu tố khí hậu quan trọng. Sự “liên minh nguy hiểm” giữa biến đổi khí hậu và ô nhiễm đã khiến Đông Nam Á trở thành “điểm nóng” thời tiết cực đoan trên thế giới. Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF) mới đây cũng công bố báo cáo cho rằng, biến đổi khí hậu có thể làm trầm trọng thêm tình trạng ô nhiễm không khí, coi đây là “tác động thứ cấp của các mối nguy hiểm khí hậu”. Nghĩa là, biến đổi khí hậu làm tăng tần suất cháy rừng và nắng nóng, từ đó sinh ra thêm khói bụi. Với vị trí địa lý trải dài quanh xích đạo, Đông Nam Á hội tụ đủ điều kiện để hình thành các hiện tượng khí hậu cực đoan như: đại dương ấm, độ ẩm cao, gió mùa mạnh. Khi thêm yếu tố ô nhiễm không khí, khu vực này gần như “châm ngòi” cho một chuỗi phản ứng khí tượng phức tạp.
Các chuyên gia khí hậu cho rằng, việc giảm phát thải ô nhiễm cũng là một giải pháp giảm rủi ro thiên tai. Bằng chứng là những năm gần đây, khi Indonesia áp dụng các biện pháp nghiêm ngặt chống đốt rừng trái phép, tình trạng sương mù xuyên biên giới giảm rõ rệt và cường độ bão trong khu vực cũng có xu hướng ổn định hơn. Phát hiện của nhóm nghiên cứu NTU Singapore không chỉ mang giá trị học thuật, mà còn đặt ra yêu cầu cấp thiết về liên kết chính sách môi trường trong ASEAN. Trước hết, các nước cần xây dựng cơ chế chia sẻ dữ liệu khí tượng - ô nhiễm theo thời gian thực, giúp dự báo sớm và phối hợp ứng phó. Cùng với đó, việc kiểm soát đốt rừng, đốt rơm rạ và phát thải từ công nghiệp, giao thông cần được đưa vào khuôn khổ hợp tác khu vực, thay vì chỉ là biện pháp nội địa.
Đông Nam Á cũng cần đầu tư cho công nghệ quan trắc vệ tinh và mô hình khí hậu sử dụng trí tuệ nhân tạo, nhằm theo dõi sự tương tác giữa ô nhiễm và bão một cách chính xác hơn. Trong dài hạn, chiến lược phát triển xanh, giảm phụ thuộc nhiên liệu hóa thạch, mở rộng năng lượng tái tạo… là nền tảng bền vững nhất để giảm rủi ro khí hậu. Quan trọng không kém là cần phải nâng cao nhận thức cộng đồng. Nhiều người vẫn coi ô nhiễm không khí là vấn đề đô thị, trong khi thực tế nó có thể thay đổi cả chu trình khí hậu khu vực. Mỗi hành động nhỏ như hạn chế đốt rác, giảm sử dụng nhiên liệu hóa thạch, trồng thêm cây xanh đều góp phần làm “dịu” đi cường độ của những cơn bão tương lai. Những đợt bão dồn dập, lượng mưa kỷ lục, sét đánh dữ dội và khói bụi lan tràn khắp Đông Nam Á trong năm 2025 không còn là các hiện tượng riêng lẻ. Chúng là tác động tổng hợp của biến đổi khí hậu và ô nhiễm không khí, một minh chứng rõ nét rằng môi trường đang phản ứng mạnh mẽ với hành động của con người.
Nghiên cứu của Singapore đã mở ra một hướng tiếp cận mới, đó là những hạt bụi li ti tích tụ trong không khí có thể hình thành giọt nước tràn ly cho một cơn bão dữ dội. Khi thiên nhiên và con người tương tác trong một hệ thống mong manh, chỉ cần một yếu tố bị phá vỡ, hậu quả sẽ lan rộng khôn lường. Vì thế, kiểm soát ô nhiễm không khí không chỉ là bảo vệ lá phổi của chúng ta, mà còn là bảo vệ bình yên của bầu trời và đại dương nơi những cơn bão đang ngày càng mang theo sức mạnh khốc liệt của chính những gì chúng ta phát thải ra.
