Nữ tiến sĩ “dành cả thanh xuân” để tối ưu thuốc điều trị từ vật liệu y sinh

• Tiến sỹ trẻ dùng AI làm công nghệ lõi để mang giá trị đến cộng đồng
• Vinh danh 10 nhà khoa học trẻ đoạt Giải thưởng Quả cầu vàng năm 2025

Từ bỏ vùng an toàn để theo đuổi đam mê

Tại lễ trao Giải thưởng khoa học công nghệ (KHCN) Quả cầu Vàng 2025, “Cô gái sa mạc” Vũ Phương Thanh - Đại sứ thương hiệu Number 1, Tập đoàn Tân Hiệp Phát (người châu Á đầu tiên vô địch giải sức bền khắc nghiệt Deca Ultratriathlon Swiss Ultra) nói: “Khi gặp gỡ và lắng nghe câu chuyện của những tài năng trẻ Quả cầu Vàng, nhất là các nhà khoa học nữ, Thanh vô cùng cảm phục và được truyền cảm hứng mạnh mẽ.

Ông Đỗ Văn Chiến - Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam và anh Bùi Quang Huy - Bí thư thứ nhất Trung ương Đoàn trao Giải thưởng Quả cầu Vàng cho TS Đặng Thị Lệ Hằng

Các bạn không chỉ thông minh, bản lĩnh, mà còn thể hiện tinh thần kiên trì, bền bỉ tuyệt vời, dám thay đổi, dám dấn thân, dám không dừng bước trước thất bại để chinh phục đỉnh cao tri thức. Tôi nhìn thấy ở họ ngọn lửa đam mê cháy sáng như chính tinh thần “Number 1” luôn tiến về phía trước, không bỏ cuộc dù hành trình có khó khăn đến đâu. Chính sự kiên định và khát vọng ấy giúp họ không chỉ đạt được thành tựu cho bản thân mà còn lan tỏa năng lượng tích cực, mở đường cho thế hệ trẻ Việt Nam tiếp tục theo đuổi ước mơ và cống hiến cho đất nước, cho cộng đồng”.

TS Đặng Thị Lệ Hằng - Phó Trưởng phòng Công nghệ vật liệu y sinh, Viện Công nghệ tiên tiến, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam - nhà khoa học nữ duy nhất trong 10 tài năng trẻ nhận Giải thưởng Khoa học công nghệ Quả cầu Vàng năm 2025. Ở tuổi 32, nữ tiến sĩ đã sở hữu 2 bằng độc quyền sáng chế quốc gia, 38 bài báo khoa học đã công bố trên tạp chí khoa học quốc tế thuộc danh mục Q1, Q2. Đặng Thị Lệ Hằng cho biết: “Thời đại học, khi đang học một chuyên ngành khác, tôi rẽ ngang sang công nghệ sinh học. Đó là lần “bẻ lái” đặc biệt mà đến giờ tôi vẫn thấy bản thân rất can đảm khi dám chấp nhận đánh đổi thời gian để chọn điều khiến mình thực sự đam mê dù biết sẽ phải bắt đầu lại từ đầu, chấp nhận nhiều rủi ro”.

Trong bối cảnh y học hiện đại, vật liệu sinh học không còn chỉ đóng vai trò trung tính làm chất mang thuốc mà còn được thiết kế để tương tác chủ động với môi trường vi mô sinh học, từ đó điều hướng hoặc điều chỉnh phản ứng sinh học. Các nước phát triển mạnh như Mỹ, Hàn Quốc, Úc… đang tập trung về thiết kế các vật liệu sinh học để nhắm mục tiêu và điều chỉnh các phản ứng của tế bào miễn dịch, tạo thành các vật liệu then chốt trong y học hiện đại, gồm điều trị ung thư, rối loạn miễn dịch, viêm mãn tính... Từ đó, nữ tiến sĩ trẻ đã đặt mục tiêu, dành trọn tâm huyết để nghiên cứu, cải tiến, tối ưu thuốc điều trị từ vật liệu y sinh để giải quyết vấn đề khoảng cách liều hiệu quả và liều gây độc, thời gian lưu thông ngắn, số lần sử dụng thuốc liên tục để duy trì nồng độ hiệu lực… Theo TS Đặng Thị Lệ Hằng, công nghệ vật liệu y sinh có thể tận dụng hóa hữu cơ để điều chỉnh, biến đổi vật liệu trên nền tảng đáp ứng sinh học, hoặc tạo các tương tác với môi trường vi mô để điều chỉnh các phản ứng sinh học, thay đổi theo sự kích thích của các tác nhân ngoại biên, hay các tác nhân nội tại trong cơ thể để điều chỉnh giải phóng thuốc… Từ đó tạo thành các vật liệu cho các thuốc, liệu pháp đang có trong thời gian chờ đợi các thuốc, liệu pháp mới tốt hơn, hiệu quả hơn.

Nghiên cứu khoa học là những phép thử với nhiều sai số. Có những giai đoạn, chị miệt mài suốt nhiều tuần liền trong phòng thí nghiệm chỉ để tìm lời giải cho một phản ứng không diễn ra như dự đoán. “Khi thí nghiệm thất bại, tôi không bao giờ quên, cũng không nản chí mà coi đó là cơ hội để nghỉ một nhịp. Mỗi lần như vậy, tôi rời khỏi mớ dữ liệu, chơi game, rồi lại có năng lượng để quay lại đọc tài liệu, suy nghĩ và thử lại” - TS Đặng Thị Lệ Hằng chia sẻ.

Trong bộn bề những trang lý thuyết khô khan và chuỗi thí nghiệm phức tạp, nữ tiến sĩ trẻ chọn cho mình cách xả stress lạ là chơi game... “Với nhiều người, game là sự giải trí thuần túy, nhưng với tôi, đó là một cách để sắp xếp lại tâm trí sau những giờ vật lộn cùng hóa chất, thiết bị và những kết quả thí nghiệm đôi khi chẳng chịu nghe lời” - TS Đặng Thị Lệ Hằng nói. Với chị, thất bại trong nghiên cứu không đáng sợ, điều đáng sợ là không biết vì sao mình thất bại. Chính vì vậy, mỗi lần thí nghiệm thất bại, chị luôn bình tĩnh xem lại từng bước, như cách “replay” một ván game để tìm lỗi, rồi kiên trì “chơi lại” cho đến khi ra được kết quả mong muốn.

Nữ tiến sĩ Đặng Thị Lệ Hằng hiện công tác tại Viện Công nghệ tiên tiến, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam

Giới tính chưa bao giờ là giới hạn của tri thức

Trả lời câu hỏi về những khó khăn khi nghiên cứu khoa học, TS Đặng Thị Lệ Hằng nói: “Người ta cứ nghĩ, phụ nữ mà nghiên cứu khoa học thì sẽ gặp nhiều khó khăn. Thực ra, khó khăn không nằm ở những thí nghiệm hay công trình mà ở những định kiến. Mình học tiến sĩ, mỗi lần về quê hàng xóm lại bảo: “Lấy chồng đi, con gái học cao làm gì”. Câu nói tưởng như vui vẻ, quan tâm ấy chính là định kiến và quan niệm cũ kỹ về vai trò của người phụ nữ, rằng học nhiều, phấn đấu nhiều là điều gì đó khác thường. Thực tế, sự chênh lệch giới tính trong khoa học đang dần được xóa nhòa. Ở nhiều viện nghiên cứu hay trường đại học, tỉ lệ nam, nữ trong các ngành khoa học tự nhiên, y sinh hay công nghệ thậm chí khá cân bằng. Có những phòng thí nghiệm, số nữ nghiên cứu viên còn nhiều hơn nam”.

TS Đặng Thị Lệ Hằng cho rằng, điều quan trọng là cách cân bằng giữa công việc và cuộc sống. Khi đã kết hôn, phụ nữ thường phải gánh thêm những trách nhiệm ngoài công việc và “đôi khi họ phải chiến đấu với chính quan niệm “phụ nữ có thể làm tất cả”. Những người phụ nữ ấy bằng sự bền bỉ và lặng lẽ đang chứng minh rằng giới tính chưa bao giờ là giới hạn của tri thức. “Khi cơ hội việc làm còn hạn chế, việc đánh giá và so sánh giữa các nhà nghiên cứu và định kiến về giới là điều không thể tránh khỏi. Có lẽ, thời gian vẫn là thước đo công bằng và chính xác nhất để thực sự biết được ai, công trình nào thực sự tạo giá trị bền vững cho cộng đồng” - TS Đặng Thị Lệ Hằng nhấn mạnh. Chị cũng tâm sự, với các nhà khoa học nữ, thời gian rất quý báu và họ luôn phải nỗ lực để chứng minh giá trị của mình bằng kết quả của các công trình nghiên cứu, những bản báo cáo, bài đăng quốc tế, hay mỗi lần bảo vệ trước hội đồng.

Vóc người nhỏ nhắn, đôi mắt lấp lánh niềm tin, TS Đặng Thị Lệ Hằng nhắn nhủ với các nữ sinh đam mê nghiên cứu khoa học: “Khoa học không phụ người có lòng tâm huyết. Hãy tin rằng, nếu kiên trì đi đến cùng, những nỗ lực hôm nay sẽ góp phần tạo ra giá trị thật cho ngày mai”.