Nguy cơ ngầm ở trại tị nạn lớn nhất Đông Bắc Syria

• Trại tị nạn ở Syria trước bờ vực ‘thảm họa’ khi bị cắt viện trợ
• Thêm 20 trẻ em Nga được đưa về từ các trại tị nạn ở Syria

Trẻ em ở trại Al-Hol khó có môi trường phát triển bình thường

Nơi tồi tệ nhất đối với trẻ em

Giữa một ngày bão cát nhấn chìm khu chợ ở trại al-Hol, Asma Mohammed - một phụ nữ 26 tuổi với 4 con nhỏ đến từ Mosul (Iraq) đã không chọn ở nhà mà sẵn sàng đối mặt với thời tiết để đến khu chợ không đông đúc. Cô lướt qua danh sách rau củ trưng bày tại một quầy hàng nhỏ, cân nhắc xem có thể làm được những món ăn nào. Đi đâu Asma cũng mang theo con mình vì cô cảm thấy cơ sở giáo dục trong trại không đáp ứng được nhu cầu của chúng. “Thật khó để nuôi dạy trẻ em ở đây” - người mẹ buồn bã thừa nhận. Sự đơn điệu của cuộc sống hàng ngày trong trại có thể dẫn đến việc trẻ em dễ đánh nhau và dần trở nên khó kiểm soát. Trên hết, trong 7 năm ở al-Hol, Asma đã chứng kiến giá cả tăng cao đến mức giờ đây cô khó mua đủ thức ăn cho những đứa con đang lớn. Các tổ chức phi chính phủ phát khẩu phần ăn hàng ngày, nhưng nhiều cư dân trong trại vẫn phải bổ sung thêm từ thực phẩm chế biến sẵn hay đồ ăn tươi từ chợ, sử dụng tiền do người thân gửi hoặc kiếm được từ công việc tại các cơ sở y tế, giáo dục của trại do các tổ chức phi chính phủ điều hành.

Khu trại rộng lớn cách biên giới Syria - Iraq 13km này ban đầu được thành lập cho những người tị nạn Iraq chạy trốn chiến tranh vùng Vịnh và mở cửa trở lại sau năm 2003 sau khi liên minh quân sự do Mỹ dẫn đầu tiến công Iraq. Hiện nơi đây giữ khoảng 40.000 người, chủ yếu là phụ nữ và trẻ em bị tổ chức Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng di dời, cũng như các gia đình của các chiến binh IS. IS đã chiếm được khu vực xung quanh al-Hol vào năm 2014, đỉnh điểm là vào tháng 1-2015 họ kiểm soát một khu vực rộng nằm trên cả Syria lẫn Iraq có diện tích gần bằng Vương quốc Anh. Khi Lực lượng Dân chủ Syria (SDF) do người Kurd lãnh đạo và được Mỹ hậu thuẫn đánh đuổi IS khỏi toàn bộ khu vực vào năm 2019, SDF đã tiếp quản hầu hết hoạt động của trại al-Hol.

Gia đình Asma đã trải qua giai đoạn hỗn loạn nhất của trại al-Hol, chứng kiến hơn 100 vụ giết người từ năm 2020 đến năm 2022 và để lại tác động tâm lý sâu sắc lên trẻ em. Theo tổ chức Save the Children, năm 2021 ở đây cứ mỗi tuần có 2 cư dân bị giết, khiến trại trở thành một trong những nơi nguy hiểm nhất thế giới đối với trẻ em.

Trại Annex, khu vực được canh gác nghiêm ngặt nhất do có không ít người còn theo tư tưởng của nhóm Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng

Nguy cơ về nhân đạo và an ninh

Trong bối cảnh khu vực vẫn đang chao đảo sau nhiều năm chiến tranh và lệnh trừng phạt kinh tế, chính quyền ở Đông Bắc Syria đã cố gắng để duy trì hoạt động của trại, nhưng số lượng lớn người bị giam giữ khiến nó luôn quá tải và thiếu dịch vụ. Ở rìa al-Hol là Annex, một khu vực được canh gác cực kỳ nghiêm ngặt, chuyên giam giữ phụ nữ và trẻ em không phải người Syria hay người Iraq. Những người sống trong trại Annex thuộc hơn 40 quốc tịch, hầu hết đến từ Nga hoặc Trung Á. Nhiều quốc gia, bao gồm một số quốc gia châu Âu, đã kìm hãm nỗ lực hồi hương khiến các bà mẹ và trẻ em phải sống mòn mỏi ở Annex. Ban quản lý trại cảm thấy những gia đình bị giam giữ ở đây có nhiều liên quan tới hệ tư tưởng IS hơn và do đó, nguy hiểm hơn. Được bao bọc trong nhiều lớp hàng rào dây thép gai chất đầy rác thải và túi nilon, những chiếc lều ở Annex được dựng thành từng cụm, quây kín để không thấy hoạt động bên trong. Người ngoài đi qua khu vực này có thể bị người dân ném đá và lực lượng SDF kiểm tra.

Bà Diana - người đứng đầu bộ phận an ninh tại Annex cho biết, hiện có khoảng 1.250 gia đình đang sống ở đó. Những gia đình này có thể thù địch với người ngoài vì họ có cam kết về mặt tư tưởng với IS mạnh mẽ hơn so với những gia đình khác trong trại. Một số phụ nữ ở Annex đã cố tuân thủ các quy tắc của chế độ Hồi giáo dưới thời IS, thành lập một lực lượng cảnh sát tôn giáo gọi là Hisbah. Lực lượng này quyết định phụ nữ nên hành xử, ăn mặc thế nào, thậm chí đốt lều và xử tử những người mà họ cho là đã vi phạm quy tắc. Nhưng quan trọng là không thể xác định thành viên Hisbah do họ ẩn náu trong mạng lưới lều này. Cách thức hoạt động đó giúp Hisbah dễ dàng thực hiện “luật pháp và trật tự” của họ mà không cần sự can thiệp của ban quản lý trại.

Bà Jihan Hanan - Giám đốc trại Al-Hol tại văn phòng làm việc

Hệ quả đóng băng viện trợ

Bà Jihan Hanan - Giám đốc trại al-Hol nhớ lại, lúc 1h ngày 25-1, bà được nghe thông báo đột ngột của chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump về việc cắt giảm hầu hết viện trợ nước ngoài. “Không ai chuẩn bị cho tình huống đó, 400 công nhân bị ngừng việc. Việc giao bánh mì và nhiên liệu đã dừng lại. Các nhà kho không có người bảo vệ” - bà nói.

Khi đó, một số tổ chức phi chính phủ đã phải vội vã thu thập đủ vật tư và người bảo vệ để trang trải cho việc cắt giảm tài trợ đột ngột. Các nhà thầu như tổ chức Blumont của Mỹ (cung cấp các nhu yếu phẩm như nước, bánh mì, dầu hỏa cho trại) đã buộc phải đóng băng hoạt động trong nhiều ngày. Mỹ đã ban hành lệnh miễn trừ tạm thời vài ngày sau khi đình chỉ, cho phép một số tổ chức tiếp tục hoạt động. Blumont đã thông báo với ban quản lý trại rằng họ có thể tiếp tục các hoạt động cho đến tháng 9-2025, nhưng rồi đã phải ngừng cung cấp bánh mì. Không chỉ thực phẩm, các tổ chức phi chính phủ cung cấp dịch vụ chăm sóc y tế cho những người bị giam giữ trong trại cũng bị ảnh hưởng.

Giám đốc trại Jihan Hanan cảnh báo, việc cắt giảm tài trợ không chỉ gây ra hậu quả nhân đạo tức thời mà còn gây nguy hiểm cho an ninh. Nếu thực phẩm và nước bị cắt, cư dân trong trại sẽ thất vọng, có thể dẫn đến bạo lực. Tình trạng thiếu hụt đó cũng có thể gây ra sự hình thành các nhóm theo IS, được cho là tồn tại cả trong trại và trên khắp khu vực xung quanh.

Aras, người đứng đầu một đơn vị an ninh tại trại cho biết, anh đã mất 4 đồng nghiệp trong một cuộc tuần tra đêm thường lệ vào 3 tháng trước. Họ đã bị IS phục kích tại một ngôi làng bên ngoài trại. Nhóm của Aras thường xuyên phát hiện vũ khí, lựu đạn, được giấu khắp trại trong quá trình kiểm tra an ninh. Aras cho biết, IS vẫn có cách để kiểm soát thông tin trong trại. Những người nộp đơn xin hồi hương đã nêu lên các mối đe dọa và bạo lực đối với họ.

Baghdad đã dẫn đầu trong việc hồi hương người tị nạn với hơn 10 chiến dịch kể từ khi IS bị đánh bại vào năm 2019. Mỗi đợt hồi hương, hàng trăm người Iraq được đưa về nước, gửi đến Trung tâm phục hồi cộng đồng Al-Jeddah (gần thành phố Mosul, phía Bắc Iraq) và trải qua một chương trình phục hồi chức năng. Kể từ khi Mỹ đình chỉ viện trợ cho trại tị nạn ở Syria, Baghdad đã đẩy mạnh hoạt động này, nhưng không phải ai cũng muốn hồi hương. Abu Ali, một người bán hàng đến từ Mosul nói rằng, ông cùng gia đình không có kế hoạch quay trở lại Iraq cho đến khi chính quyền ở Baghdad không phải là một liên minh những người Hồi giáo Shia.

Asma cho biết, cô hy vọng gia đình có thể sớm trở về Iraq, nhưng họ không nộp đơn xin hồi hương vì sợ chồng cô bị bắt. Những người trong trại đã nghe tin đồn nhiều đàn ông bị bắt khi về đến Iraq. “Chúng tôi không biết họ bị đưa đi đâu hoặc chuyện gì sẽ xảy ra với họ” - cô nói với giọng hơi lo lắng.