Tượng nàng Tô Thị sau khi phục chế
Đồng Đăng có phố Kỳ Lừa/Có nàng Tô Thị, có chùa Tam Thanh - Câu ca dao ấy có sức quảng bá cho tỉnh biên giới Lạng Sơn rất lớn. Phố Kỳ Lừa vẫn còn, chùa Tam Thanh vẫn thế mà nàng Tô Thị đã đổi khác, nhẵn nhụi hơn và cũng... giả tạo hơn.
Từ thành phố Lạng Sơn, chúng tôi đi bộ 4 cây số đường vòng để đến núi Tô Thị. Nàng Tô Thị đứng phía tả sơn, trên độ cao chót vót. Muốn tới đó cũng phải mất cả tiếng đồng hồ leo núi đối với người khỏe chân. Trên các bậc thang dẫn lên đỉnh núi, hiện ra trước mắt phía lưng chừng là một cổng thành rêu phong bằng đá hộc đen.
Đó là thành nhà Mạc, một di tích đã đi vào huyền thoại. Cổng thành ấy giờ chỉ còn một hàng dài chừng ba chục mét nhưng là minh chứng kiến trúc tuyệt vời của chiến lược xây dựng thành trì thời xưa. Anh bạn đi cùng vừa thở hổn hển vừa nói: “Chưa lên chưa biết thì chưa nhìn thấy lịch sử. Cha ông ta thật quá tài tình”. Sau một hồi ngẫm ngợi về quá khứ, chúng tôi tiếp tục khoác ba lô leo núi thăm nàng Tô Thị.
1370 bậc thang đá rêu phong. Chúng tôi nhẩm tính không thiếu một bậc. Từ bậc trên cùng nhìn xuống, thành phố hiện đại mờ ảo trong sương hiện ra với những mái tôn đỏ xanh như những nét chấm phá kỳ diệu của một bức tranh phong cảnh. Từ đó đến tượng nàng Tô Thị không xa nhưng phải vượt qua 4 tảng đá lớn đứng chặn đường. Nàng Tô Thị hiện ra trước mắt, vẫn hình hài ấy nhưng dường như thiếu mất cái hồn.
Thật bất ngờ, phía chân nàng Tô Thị chúng tôi bắt gặp một người đàn ông nhỏ bé đang khom lưng nhặt rác. Hỏi ra mới biết, đó là một người lính già với nỗi oan nổi tiếng suốt 20 năm. Đó là ông Đoàn Văn Quyết, người làm nghề bán nước dưới chân núi Tô Thị. 20 năm trước, trong một lần đi nhặt củi dưới chân núi thì tai họa ập xuống. Nàng Tô Thị sụp đổ sau một tiếng nổ lớn và ông Quyết bị nghi ngờ là kẻ “giết chết” nàng Tô Thị. Mãi sau này, khi mọi việc trở nên rõ ràng thì ông Quyết mới được trở về bên chân nàng Tô Thị bán nước cho khách tham quan. Nhưng nỗi oan “giết” nàng Tô Thị vẫn chưa được rửa.
Giờ đây, nàng Tô Thị được phục chế gần giống như cũ nhưng khách tham quan rất vắng vẻ. Ông Quyết kể chúng tôi là nhóm thứ hai đến thăm nàng Tô Thị trong tháng 7 này.
