Kỷ nguyên mới của châu Âu: Tái vũ trang để tự quyết vận mệnh

• Chủ tịch Ủy ban châu Âu muốn Ukraine trở thành 'con nhím thép'
• Tổng thống Pháp Macron cảnh báo đáp trả hạt nhân để bảo vệ châu Âu

Trong bối cảnh căng thẳng leo thang tại Ukraina và những động thái khó lường từ Mỹ, ngày 6-3-2025 các lãnh đạo EU đã họp khẩn cấp tại Brussels để bàn thảo kế hoạch tăng cường năng lực quân sự, nâng cấp vũ khí và tìm kiếm hướng đi để giảm bớt sự phụ thuộc lâu nay vào đồng minh bên kia Đại Tây Dương. Tổng thống Pháp Emmanuel Macron nhấn mạnh: "Tương lai của châu Âu không thể để Washington hay Moskva quyết định. Chúng ta cần tự quyết vận mệnh của mình."

Đáp ứng những thách thức cấp bách này, Chủ tịch Ủy ban Châu Âu Ursula von der Leyen đã đưa ra kế hoạch tổng thể, dự kiến huy động tới 800 tỷ euro cho quốc phòng trong những năm tới. Số tiền này sẽ chủ yếu được huy động qua các khoản vay lớn, đồng thời nới lỏng các quy định nghiêm ngặt về ngân sách cân bằng của EU. Chương trình trị giá 150 tỷ euro cũng được đề xuất để các nước thành viên cùng mua sắm trang thiết bị quân sự như hệ thống phòng không, tên lửa và máy bay không người lái.

Hình ảnh về dây chuyền sản xuất tại nhà máy vũ khí của tập đoàn quốc phòng và công nghiệp hàng đầu của CHLB Đức Rheinmetall, nơi dự kiến sẽ sản xuất các loại vũ khí hạng nặng vào năm 2025. (Ảnh: Fabian Bimmer/Reuters)

Bên cạnh đó, Đức - nền kinh tế đầu tàu của châu Âu - đang thực hiện một sự thay đổi quan trọng về mặt chính sách tài chính, khi sẵn sàng nới lỏng các giới hạn về vay nợ để đầu tư thêm cho quốc phòng. Ông Friedrich Merz, người được dự kiến sẽ trở thành tân Thủ tướng Đức, đã tuyên bố mạnh mẽ rằng an ninh quốc gia lúc này là ưu tiên hàng đầu và các nguyên tắc tài chính truyền thống phải được xem xét lại để phù hợp với thực tế mới.

Không chỉ Đức, Pháp cũng cân nhắc mở rộng năng lực răn đe hạt nhân của mình nhằm bảo vệ các đồng minh châu Âu trong bối cảnh các cam kết an ninh từ Mỹ đang trở nên không chắc chắn. Những động thái này phản ánh rõ rệt sự thay đổi lớn trong tư duy quốc phòng của EU, vốn trước đây rất dè dặt trong việc xây dựng lực lượng quân sự lớn mạnh độc lập.

Tuy nhiên, sự đồng thuận trong khối EU về các kế hoạch quốc phòng không dễ dàng đạt được. Mặc dù đa số các quốc gia thành viên ủng hộ các biện pháp mạnh mẽ, nhưng một số quốc gia như Hungary, vốn có quan hệ gần gũi với Nga và thân thiện với chính quyền tổng thống Donald Trump trước đây, vẫn phản đối các kế hoạch hỗ trợ quân sự trực tiếp cho Ukraina. Điều này tạo ra các thách thức lớn trong việc đưa ra quyết định chung của khối.

Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen nhấn mạnh kế hoạch Tái vũ trang châu Âu

Một yếu tố đáng chú ý khác là kế hoạch thành lập một ngân hàng tái vũ trang châu Âu, mô phỏng theo mô hình Ngân hàng Tái thiết và Phát triển châu Âu, từng được lập sau khi Liên Xô tan rã. Kế hoạch này nhằm mục tiêu huy động thêm nguồn lực tài chính từ cả công lẫn tư để thúc đẩy các dự án quốc phòng cấp thiết, giúp EU chủ động hơn về quân sự mà không quá phụ thuộc vào ngân sách công hạn hẹp.

Trong bối cảnh đó, EU cũng đang nỗ lực mở rộng hợp tác quốc phòng với các quốc gia ngoài khối như Anh, Na Uy và Thổ Nhĩ Kỳ. Việc này không chỉ nhằm vượt qua các trở ngại pháp lý và thủ tục trong nội bộ EU mà còn giúp châu Âu tận dụng được thêm nguồn lực và năng lực quốc phòng từ bên ngoài, tăng cường khả năng ứng phó với những rủi ro an ninh.

Tuy vậy, các kế hoạch này đối mặt với thách thức rất lớn từ thực tế kinh tế và sự phản ứng của người dân châu Âu. Việc chuyển hướng ngân sách từ các lĩnh vực dân sinh sang quốc phòng, đặc biệt ở những nước vốn không bị áp lực trực tiếp bởi Nga như Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha hay Ý, là điều không dễ dàng. Các lãnh đạo châu Âu sẽ phải thuyết phục người dân của họ rằng tái vũ trang là điều cần thiết cho an ninh và chủ quyền quốc gia, mặc dù điều này có thể đồng nghĩa với việc giảm ngân sách ở các lĩnh vực khác.

Cuộc khủng hoảng Ukraina và sự thay đổi lớn trong thái độ của Mỹ dưới thời Tổng thống Trump đã đánh dấu sự khởi đầu của một giai đoạn mới trong lịch sử châu Âu. EU đang bước vào một kỷ nguyên tái vũ trang toàn diện, buộc phải xem xét lại những nguyên tắc cốt lõi trong chính sách đối ngoại và quốc phòng vốn duy trì trong nhiều thập niên hòa bình.

Những quyết định được đưa ra hôm nay sẽ định hình rõ rệt tương lai an ninh của cả châu lục. Trong một thế giới đầy biến động, EU đang đứng trước thách thức lớn nhất từ trước đến nay: vừa phải duy trì khối đoàn kết nội bộ, vừa phải nhanh chóng xây dựng sức mạnh quân sự đủ mạnh để tự bảo vệ mình trước những biến cố khó lường. Đây chắc chắn không phải là một con đường dễ dàng.