Biểu tượng thiêng liêng
Ông Trịnh Xuân Lành, Phó Chủ tịch UBND xã Lam Hạ (Phủ Lý - Hà Nam) cho biết: “Lam Hạ được ví như Đồng Lộc thứ hai của Việt Nam. Cũng với 10 cô gái hy sinh, tuổi đời của họ đều rất trẻ, chỉ từ 16 - 20. Có chị mới làm lễ xuất đội được 2 ngày đã hy sinh”.
Ở Lam Hạ bây giờ, 10 cô gái anh hùng đã trở thành biểu tượng thiêng liêng trong lòng người dân. Chiến tranh đã qua đi, đau khổ cũng đã vơi bớt phần nào, còn lại đó niềm tự hào về một thời bom đạn. Trận địa pháo Lam Hạ năm xưa là tuyến phòng thủ vô cùng quan trọng, giữ cho giao thông thông suốt bởi cây cầu Sắt bắc ngang sông Châu và một ga tàu lửa ở giữa thị xã Phủ Lý.
Hình ảnh hiếm hoi về các cô gái Lam Hạ thời chiến
Nhà văn Lưu Quốc Hòa là người dân Lam Hạ, nhà ông ở ngay phía sau trận địa pháo năm xưa. Ông có 2 chị gái cùng tham gia trận đánh đó. Cũng tại trận này, chị thứ hai của ông là Lưu Thị Mến may mắn chỉ bị thương. Có thể nói đó là người duy nhất còn lại của khẩu đội 1, đại đội 6 pháo cao xạ của Tỉnh đội Nam Hà ngày ấy.
Bà Nguyễn Thị Tình, 77 tuổi từng là Trung đội trưởng phụ trách thanh niên xung kích Lam Hạ cho biết: “Năm 1964 hình thành dân quân du kích chiến đấu sát cánh cùng bộ đội chủ lực ở Lam Hạ. Những năm 1966-1967 là thời gian bom Mỹ rải ác liệt nhất. Đó cũng là thời gian 10 cô gái Lam Hạ ngã xuống giữa trận địa pháo với bao huyền thoại mà ngày nay nhiều người còn nhớ đến”.
10 bông hoa thắm
Ngày nay, người dân đi qua Lam Hạ thường vào thăm đền thờ 10 cô gái Anh hùng. Nhưng ít ai biết được chuyện đời, chuyện chiến đấu gan góc như thế nào của những bông hoa thắm mới mười sáu đôi mươi. Trong số đó, có cô mới lấy chồng. Lại có cô chưa từng yêu. 10 cô gái như tên 10 bông hoa thơm: Thu, Thi, Tâm, Tuyết, Lan, Phương, Thuận, Thẹp, Chung, Oánh. Trong đó, cô Nguyễn Thị Thi là trẻ nhất, mới 16 tuổi. Khi cô Thi xin bố mẹ cho gia nhập dân quân du kích đã nói: “Xin bố mẹ đừng lo lắng gì. Chúng con chiến đấu, dù có hy sinh, có ngã xuống để đất nước được yên bình”. Thế rồi cô cùng người chị gái là Nguyễn Thị Thu tham gia du kích. Hôm sau, ngày 1-10-1966, bom Mỹ dội xuống trận địa pháo Lam Hạ.
Bà Nguyễn Thị Tình, Trung đội trưởng phụ trách các chị em Lam Hạ
Vỏ quả bom rơi xuống trận địa pháo Lam Hạ năm 1966
Theo ông Nguyễn Văn Thăng, anh trai 2 liệt sĩ Thu - Thi: “Hôm ấy chúng dội bom liên tục. Sau trận bom đầu, hai em tôi bơi thuyền về nhà và bảo hôm nay sẽ còn dội bom tiếp. Mẹ tôi đưa cho mỗi em một bắp ngô ăn cho đỡ đói nhưng hai em chưa kịp ăn đã chèo thuyền ra trận địa pháo. Lần dội bom thứ hai, hai em tôi hy sinh”.
Đau thương chưa nguôi, thì vài tháng sau đế quốc Mỹ tiếp tục dội bom xuống trận địa pháo Lam Hạ hòng tiêu diệt đến người cuối cùng. 4 cô gái còn lại trong đội Quang Trung đã dũng cảm chiến đấu với pháo 37 ly. Nhiều lúc, các cô chưa kịp ngụy trang, chưa kịp thay pháo đã phải dồn đạn bắn tiếp khiến nòng pháo đỏ rực như bễ lò rèn.
Nhưng một quả rocket đã nhắm trúng pháo của các cô mà lao xuống. Tiếng nổ lớn vang dậy cả góc trời hất văng các cô và khẩu pháo khỏi vị trí.
Lam Hạ Anh hùng
Hiện nay, ở nghĩa trang liệt sĩ xã Lam Hạ, mộ của 10 cô gái Anh hùng được đặt cạnh nhau. Trong đó, có mộ của hai vợ chồng liệt sĩ là anh Lê Văn Trắc và chị Lê Thị Oánh. Theo ông Nguyễn Phúc Hảo, cán bộ TB-XH xã Lam Hạ: “Cô Oánh và anh Trắc mới lấy nhau được vài tháng đã phải chia ly. Anh Oánh tiếp tục ra chiến trường, cô Oánh ở lại hậu phương”.
“Chiều 30-9-1966, chiếc máy bay trinh sát cường kích A4D bất ngờ lao qua và nghiêng cánh chụp ảnh cây cầu Sắt và các mục tiêu trong “tam giác lửa” Hà Nam. Tình báo phòng không của ta cũng dự báo trong những ngày tới địch sẽ oanh tạc các mục tiêu chiến lược dọc Quốc lộ 1A. Chúng tôi lúc ấy chuẩn bị đón lõng tầm cao có pháo 100 và pháo 57 ly, tầm trung có pháo 37 ly. Trận đó, dù hy sinh rất nhiều nhưng chúng ta đã bắn hạ 2 máy bay địch”, bà Nguyễn Thị Tình, Trung đội trưởng phụ trách các chị em Lam Hạ kể.
Đền thờ 10 cô gái Lam Hạ
Dù đang mang thai, nhưng cô Oánh vẫn xung phong ra trận địa pháo đầu làng. Biết tin vợ hy sinh, anh Trắc xin phép đơn vị về đưa tang vợ. Đám tang tổ chức xong, cũng là lúc máy bay địch rà sát xuống trận địa pháo lần cuối. Anh Trắc vừa nghe tiếng máy bay gầm rú đã vác súng ra trận địa cùng bộ đội địa phương quyết trả thù cho vợ. Nhưng không ngờ, trong trận đó anh cũng hy sinh.
Theo thống kê, Lam Hạ có 145 liệt sĩ, 60 thương binh và 30 bệnh binh. Ngoài đài tưởng niệm các liệt sĩ tỉnh Hà Nam được xây dựng tại xã Lam Hạ, địa phương còn xây dựng đền thờ 10 cô gái Anh hùng để ghi công những người con gái hy sinh vì quê hương khi tóc còn xanh.
