Đồng bào Thái – Nghĩa Lộ - tỉnh Yên Bái có nhiều hình thức sinh hoạt văn hóa, văn nghệ như các lễ hội rằm tháng Giêng, lễ xíp xí, lễ hội hái hoa ban... Một trong những hình thức sinh hoạt văn hóa, văn nghệ đặc trưng nhất của người Thái phải kể đến “Hạn Khuống”. Là nét đẹp văn hóa, “Hạn Khuống” được coi là linh hồn của bản, tượng trưng cho phồn vinh no ấm. “Hạn Khuống” thường sinh hoạt vào thu đông và đầu xuân. Các chàng trai, cô gái công khai tìm hiểu nhau qua tài nghệ và lời ăn tiếng nói rồi kết tóc se duyên, xây dựng hạnh phúc gia đình.
“Hạn Khuống”, nghĩa đen của tiếng Thái là “Sàn sân”, tức là một cái sàn dựng ở ngoài sân. Sân hình vuông hoặc hình chữ nhật cao từ 1-1,2 m, mặt sàn rộng từ 16-24 m2, được lát bằng dát tre hoặc phên nứa. Ở giữa sàn có một bếp lửa (rộng hẹp tùy kích thước của “Hạn Khuống”), cạnh bếp lửa người ta dựng cây vũ trụ (tiếng Thái gọi là cây “Lắc say”), giống như cây nêu ngày Tết.
Dựng xong “Hạn Khuống”, đêm đầu tiên làm lễ khánh thành, nam nữ thanh niên trongbản góp nhau thức ăn, thức uống mời các cụ cùng ăn mừng tại chỗ, sau đó sinh hoạt “Hạn Khuống” bắt đầu.
Trong buổi sinh hoạt, nhóm gái lên sàn, cô tổn khuống nhóm lửa rồi rút thang để trên sàn, sau đó đặt chiếc sa quay sợi, lưng dựa vào “Lắc say” gốc ngồi quay sợi, còn 4 cô kia chia nhau ngồi cạnh 4 “Lắc say” khác ở 4 gốc để kéo sợi hay thêu thùa…
Ngọn lửa “Hạn Khuống” cháy sáng rực cả một góc bản. Các cây “Lắc say” lung linh nhiều màu sắc. Thanh niên trong vùng lân cận kéo sang, mỗi đoàn cử một, hai người đàn hay, hát giỏi đại diện xin lên “Hạn Khuống”.
Khi nghe “Hạn Khuống” mở, đêm thứ nhất các chàng trai phải qua nhiều cuộc thử tài mới được các cô gái nhận vào tham dự hội. Thử tài ở đây là bằng lời ca, tiếng hát. Nhưng muốn lên sàn thì phải hát xin lên, muốn ngồi thì phải hát xin ghế ngồi, muốn uống nước thì phải hát xin nước uống...
Các chàng trai làm thế nào để hát đối đáp để các cô gái duyên dáng nhưng cũng không kém phần chanh chua, hiểm hóc kia thuận lòng mới là tài. Và cứ liên tiếp như vậy, các chàng trai lần lượt qua các “cửa ải” thật khó khăn bằng lý lẽ thuyết phục lòng người.
Từ đêm thứ hai, “Hạn Khuống” cứ nổi lửa lên là các chàng trai, cô gái đến hội họp thật đông vui, cùng chia vui có các nghệ nhân. Các cô gái vừa quay sợi vừa hát, các chàng trai thì đan đồ mây tre hoặc làm những vật dụng trong gia đình. Thỉnh thoảng, các chàng trai, cô gái ngừng tay cất lên tiếng hát, tiếng sáo trúc véo von... Đôi nào ưng ý sẽ hẹn đến mùa xuân cùng đi ném còn...
