Nghệ thuật của thời đại

(ANTĐ) - Qua một thời gian dài phát triển, có lẽ chỉ mới gần đây nghệ thuật sắp đặt (Installation Art) mới có chỗ đứng trong giới mỹ thuật Việt Nam. Nhưng chỗ đứng của nghệ thuật sắp đặt trong làng nghệ thuật có chăng vẫn còn rất khiêm tốn, vẫn chỉ là những bước chập chững ban đầu so với hàng chục năm phát triển của loại hình nghệ thuật này trên thế giới.

Nghệ thuật của thời đại

(ANTĐ) - Qua một thời gian dài phát triển, có lẽ chỉ mới gần đây nghệ thuật sắp đặt (Installation Art) mới có chỗ đứng trong giới mỹ thuật Việt Nam. Nhưng chỗ đứng của nghệ thuật sắp đặt trong làng nghệ thuật có chăng vẫn còn rất khiêm tốn, vẫn chỉ là những bước chập chững ban đầu so với hàng chục năm phát triển của loại hình nghệ thuật này trên thế giới.

Một tác phẩm nghệ thuật sắp đặt
Một tác phẩm nghệ thuật sắp đặt

Có nhiều người vẫn đang đi tìm định nghĩa của nghệ thuật sắp đặt. Nhưng, bản thân của loại hình nghệ thuật này luôn chống lại mọi định nghĩa của nó. Bởi, vào mỗi thời điểm sắp đặt lại mang một ý nghĩa và nghệ thuật sắp đặt luôn là loại hình nghệ thuật cộng hưởng, hơi hướng sự đa dạng từ các trào lưu nghệ thuật có từ trước. Nghệ thuật sắp đặt không chỉ nằm trong khuôn khổ một triển lãm mà nó có thể là cả một không gian ngoài trời rộng lớn.

Loại hình này có đặc trưng của địa điểm và thường bao gồm những vật thể hoặc hiệu ứng được tạo ra và kết hợp thành một thể thống nhất. Các nghệ sỹ giải quyết những chủ đề mà họ quan tâm và xâu chuỗi chúng một cách phù hợp với những yếu tố nào đó qua tác phẩm sắp đặt của họ. Và bởi vì như vậy, đây là một hình thức nghệ thuật mang tính xã hội rất cao. Thông thường, tác phẩm nghệ thuật sắp đặt được trưng bày và sau đó bị dỡ bỏ, chỉ lưu giữ lại những tài liệu hoặc hình ảnh được chụp lại về tác phẩm.

Nhưng càng biến đổi về sau, rất nhiều tác phẩm vẫn được lưu giữ hay thậm chí còn được coi là biểu tượng của một thành phố như tác phẩm Sky Stations của nghệ sỹ người Mỹ J.M.Fisher - hiện là một điểm chiêm ngưỡng khi tới trung tâm thành phố Kansas, Thủ phủ Bang Misouri, Mỹ. Những tác phẩm điêu khắc được dựng trên cột trụ hình ống, tất cả được làm bằng thép không gỉ, tổng chiều cao tới 92,4m, kết hợp với ánh sáng đèn chiếu và không gian xung quanh tạo thành một chỉnh thể nghệ thuật hết sức kỳ thú. Cho đến nay, nghệ thuật này đã trở thành một trong những dòng nghệ thuật chủ lưu của đời sống nghệ thuật đương đại.

Nghệ thuật sắp đặt đang dần có chỗ đứng trong giới mỹ thuật Việt Nam
Nghệ thuật sắp đặt đang dần có chỗ đứng trong giới mỹ thuật Việt Nam

Tuy chỉ chập chững những bước đi đầu nhưng nghệ thuật sắp đặt Việt Nam đã thu hút được không ít nghệ sỹ dấn thân vào con đường vẫn còn mới mẻ này. Có thể nói, nghệ thuật sắp đặt là thứ nghệ thuật không hề đem lại lợi ích vật chất nào cho tác giả, thậm chí, còn làm tiêu tốn rất nhiều thời gian, tiền bạc và sức lực của người sáng tạo.

Thế nhưng người ta vẫn “lao” vào làm nghệ thuật sắp đặt. Có người cho rằng, bởi các nghệ sỹ đã bị kìm hãm quá lâu trong cung cách làm nghệ thuật kiểu cũ, đã nhàm chán theo sự phát triển chung. Bởi thế, họ cần một giọng điệu mới, một thứ ngôn ngữ mới để làm nghệ thuật, “open” một cách triệt để.

Thế là nghệ thuật sắp đặt ùa đến, cũng chẳng thể nhớ và kể hết, nhưng điểm tên sự ấn tượng và thành công của những ý tưởng mới mẻ này phải là Triển lãm sắp đặt “Những bông hoa, đầu tôi... và bỏng ngô” của họa sỹ Đinh Gia Lê; “Bom” - họa sỹ Phạm Văn Trường; “Hợp thể - Những cái đuôi” - Trần Đức Quý; “Vô ngôn” của nhóm Thư pháp Tiền Vệ Zenei Gang of Five (gồm Lê Quốc Việt, Nguyễn Quang Thắng, Nguyễn Đức Dũng, Phạm Văn Tuấn, Trần Trọng Dương); “Bụi, xe mờ bóng phố Hà Nội” (Dust, bikes and dim streets) - Bằng Nhật Linh; “Du cư trong thành phố” - Nguyễn Hồng Phương; “Hát trên cánh đồng xanh” - Đinh Quân; “Cuộc sống” - Phương Vũ Mạnh; Triển lãm sắp đặt “1.000 con rối nước” - nghệ sỹ Chu Lượng…

Thời gian cứ trôi đi, bên cạnh những nền tảng nghệ thuật truyền thống, những trào lưu nghệ thuật mới ngày càng mở ra để bắt nhịp với hơi thở của nghệ thuật đương đại. Đến nay, số nghệ sỹ - họa sỹ dấn thân với Installation Art không chỉ là những con số nhỏ lẻ đếm trên đầu ngón tay; cùng với nó là các cuộc triển lãm nối tiếp nhau diễn ra hàng năm.

Lão Tử đã nói “Đường vạn dặm bắt đầu từ một bước chân” đúng là vậy. Installation Art đã bước những bước đầu tiên, đã qua thời chập chững, bỡ ngỡ và dấu vết đã đọng lại trên một con đường. Họa sỹ Đặng Thị Khuê - một trong số họa sỹ tiên phong đến với sắp đặt khi nói một câu ngắn về loại hình nghệ thuật này thì “đó là ngôn ngữ nghệ thuật của thời ta đang sống, có khả năng biểu đạt được mọi khía cạnh của đời sống con người”. Hãy cứ dấn thân vào một thứ nghệ thuật còn khá xa lạ, dẫu là một cuộc chơi mạo hiểm thì đã là nghệ thuật thì chẳng có cớ gì mà không “lãng du”…

Đoan Trang