“Món Tây” trên “bàn cỗ” Việt
Cách đây 8 năm, đạo diễn Nguyễn Võ Nghiêm Minh từng có một tác phẩm điện ảnh dự thi “Liên hoan phim Việt Nam 2007” là “Mùa len trâu”. Lúc bấy giờ, bộ phim này cũng từng được xem là ứng cử viên số 1 cho giải Bông sen Vàng, nhất là với bề dày thành tích giải thưởng đã đạt được ở các LHP nước ngoài trước đó như: giải Đặc biệt ở LHP Locarno (Thụy Sĩ), giải Đặc biệt của LHP Amazonas (Brazil), giải cao nhất Grand Pix tại LHP Amiens (Pháp)… Song rốt cuộc bộ phim đầu tay của vị Tiến sĩ Vật lý đam mê điện ảnh này đành ngậm ngùi chia giải Bông sen Bạc với hai phim khác (Chuyện của Pao, Dòng máu anh hùng), nhường giải Vàng cho bộ phim hợp tác Nhà nước “Hà Nội, Hà Nội”.
Dù thất vọng song nhiều người không ngạc nhiên với kết quả này, bởi với một giải thưởng vẫn nghiêng về những sự lựa chọn vừa hàn lâm, vừa an toàn thì khó mà trông chờ vào một sự đột phá nào.
“Nước 2030” … và “Đập cánh giữa không trung” khó làm nên chuyện tại LHP Việt Nam 2015
Sau đó 2 năm, tại “Liên hoan phim Việt Nam 2009”, bộ phim “Chơi vơi” của đạo diễn Bùi Thạc Chuyên, dù được kỳ vọng sẽ làm nên chuyện song cũng không được ghi nhận dù trước đó bộ phim này từng giành giải của Hiệp hội Phê bình điện ảnh thế giới tại LHP danh tiếng Venice. Một thành viên Ban giám khảo khi ấy còn nói vui: “Bây giờ là thời của “Đừng đốt” (bộ phim được trao giải Bông sen Vàng 2009), 10 năm nữa, biết đâu người ta mới lại thích… Chơi vơi”.
Kể lại một vài ví dụ để thấy, kể cả những phim được giới điện ảnh quốc tế ghi nhận bằng giải thưởng thì khi dự thi tại một sân chơi điện ảnh trong nước cũng dễ dàng tay trắng như thường. Lý do cũng dễ lý giải, nói vui như lời một người trong giới điện ảnh thì chọn Bông sen Vàng cũng như chấm thi Hoa hậu Việt Nam, tiêu chí từ trước đến nay vẫn như “đinh đóng cột” - người đoạt giải phải có vẻ đẹp truyền thống, tròn trịa theo kiểu phụ nữ Á Đông, trong khi xu hướng mà thế giới ưa chuộng lại là sự hiện đại góc cạnh và vẻ đẹp toát ra từ trí tuệ. Thế nên, phim có được ca tụng tại các LHP quốc tế danh tiếng cỡ nào, cũng chỉ giống như “món Tây” trên “bàn cỗ” truyền thống của LHP trong nước.
Khó có sự thay đổi
Lần tổ chức nào, Liên hoan phim Việt Nam cũng đề ra tiêu chí rõ ràng, là tính dân tộc, nhân văn, rồi giàu tính sáng tạo… song lần nào kết quả cuối cùng cũng cho thấy sáng tạo mang dấu ấn cá nhân, hoặc các phim được làm dưới hình thức phim độc lập, nếu được ghi nhận thì cũng chỉ bằng giải thưởng ở mức độ vừa phải. Thế nên việc “Nước 2030” hay “Đập cánh giữa không trung” khó lòng chạm vào Bông sen Vàng tại LHP năm nay là điều có thể dễ dàng nhìn thấy trước.
Xét về số lượng giải thưởng nước ngoài thì “Đập cánh giữa không trung” đang nhỉnh hơn “Nước 2030” với việc từng tham dự một loạt LHP quốc tế và giành nhiều giải như: Phim hay nhất tại LHP Venice, giải Đạo diễn xuất sắc nhất tại LHP Bratislava... Đặc biệt, 2 bộ phim này từng có dịp “so găng” tại LHP Quốc tế Hà Nội 2014 - một sự kiện cũng do Cục Điện ảnh Việt Nam (đơn vị tổ chức LHP Việt Nam) đứng ra tổ chức. Lần đó, “Đập cánh giữa không trung” được chọn vào tranh giải và giành giải Đặc biệt của Ban giám khảo, còn “Nước 2030” chỉ được trình chiếu và không tham gia tranh giải.
Thời điểm đó, “Đập cánh giữa không trung” từng được ghi nhận là bộ phim hay, có ý tưởng và cách thể hiện mới mẻ. Vì vậy, nhiều ý kiến cho rằng nếu phải cạnh tranh tại LHP Việt Nam lần này thì ưu thế vẫn sẽ nghiêng về “Đập cánh giữa không trung” nhiều hơn “Nước 2030”. Tuy nhiên, dù có giải hay không thì đây vẫn là 2 bộ phim có dấu ấn sáng tạo rõ nét và cách thể hiện mới nhất trong số 20 phim đua tranh tới giải Bông sen Vàng năm nay. Thú vị ở chỗ, đó lại là dấu ấn sáng tạo của 2 lớp đạo diễn khác nhau - một đã có tuổi và một trẻ. Chỉ có điều, có được ghi nhận hay không lại là quyền của Ban giám khảo.
Nhìn vào danh sách Ban giám khảo hạng mục phim điện ảnh năm nay, dù đã cố gắng trẻ hóa bằng việc mời giám khảo trẻ tuổi nhất trong lịch sử LHP Việt Nam - nữ diễn viên Vân Trang ngồi “ghế nóng”, song nhìn vào vẫn thấy già và cũ. Đấy là chưa kể, việc chấm phim đoạt giải còn căn cứ vào nhiều yếu tố khác, ví như không lẽ lại vinh danh phim tư nhân, làm thế khác nào thừa nhận phim Nhà nước bỏ tiền ra đầu tư mà không hiệu quả, rồi nếu trao giải cho phim kén người xem (kiểu như “Đập cánh giữa không trung” dán nhãn 16+) thì lại liên quan đến vấn đề phổ biến rộng rãi… Với ngần ấy lý do, đã có thể thấy phim hay mà “độc” chưa chắc đã bằng phim chất lượng vừa phải mà dễ xem, giống như một sự lựa chọn an toàn.
