Sông Sêrêpôk (ảnh) chảy qua huyện Buôn Đôn (tỉnh Đắk Lắk) rồi nhập dòng Mekong ở ngã ba Stung Treng - Campuchia. Cuối thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX, sự giao thương kinh tế, văn hóa của các tộc người Ê đê, M'Nông, Jarai... nơi đây cực kỳ sôi động, nhất là nghề săn bắt, mua bán voi rừng. Buôn Đôn nhanh chóng trở thành chợ voi lớn nhất Đông Nam Á, mỗi ngày có cả chục con (thớt) voi được buôn bán đi khắp nơi, ngược về Lào, sang Campuchia, Thái Lan... Ama Kông tên thật là Y Prông Êban, là con rể của Vua voi Y Thu Knul (1828-1938)- Huyền thoại đầu tiên của vùng đất Tây Nguyên, người từng bắt và thuần dưỡng tới 500 con voi, trong đó có một con voi trắng đem biếu tặng Nhà vua Thái Lan, được Nhà vua phong tặng danh hiệu Khun Ju Nốp - Vua săn voi để tỏ lòng tôn kính.Khi Vua voiY Thu Knulqua đời ở tuổi 110, người con rể Y Prông Êban, tên thường gọi Ama Kông, nổi lên với tài nghệ săn voi kiệt xuất. Ama Kông thực sinh năm 1910 (giấy khai sinh là 1917), là người dân tộc M'Nông có vóc dáng cao lớn, vạm vỡ, hào hoa. Từ năm 13 tuổi, ông đã là thợ phụ trong các đoàn săn voi của Buôn Đôn, 4 năm sau thì trở thành thợ săn voi chính. Năm 17 tuổi, đánh dấu bước trưởng thành của chàng trai Tây Nguyên, ông đã bắt được tới 5 con voi rừng. Dù một chuyến đi săn voi rừng chỉ kéo dài khoảng 1 tuần, song được chuẩn bị vô cùng công phu. Trước đó vài tháng, các gru đã cử người theo dấu voi rừng. Đây là những thợ chính có kinh nghiệm trên 10 năm, họ không ngồi trên lưng voi nhà mà phải nằm võng ép sát dưới bụng, cơ thể trét đầy bùn, lá rừng...tránh để bị voi rừng phát hiện mùi người, bởi loài này có khứu giác cựu nhạy. Trong ảnh: Tái hiện cách các gru chuẩn bị cho một chuyến đi săn voi rừng tại một lễ hội. Khi đã nắm chắc hướng di chuyển của bầy voi rừng, phụ nữ Buôn Đôn làm lễ cúng thần rừng, cúng Giàng (ông Trời), xin cho cánh đàn ông vào rừng bắt voi về thuần hóa. Những con voi nhà to khỏe nhất, trong độ tuổi trưởng thành được huy động vào cuộc săn, thường đoàn săn có khoảng 5-7 voi nhà. Mỗi voi nhà có 2 gru điều khiển: một nài điều khiển voi nhà và thợ săn ngồi sau. Ama Kông với tài nghệ đặc biệt của mình thường dẫn đầu đoàn đi săn. Trong ảnh: Một chuyến đi săn voi rừng ở Tây Nguyên đầu thế kỷ 20, ảnh Leopold Sabatier-cựu công sứ Pháp chụp. Chiếc mâm đồng này là kỷ vật của ông tổ săn voi Y Thu Knul, truyền sang đời Vua voi Ama Kông. Mâm được dùng để đặt các lễ vật cúng thần rừng, cúng Giàng trước mỗi chuyến săn voi. Chiếc mâm được đưa từ Lào qua Việt Nam năm 1859. Đoàn đi săn rời buôn, để lại phía sau là ánh mắt lo lắng của những người phụ nữ trong buôn. Hơn ai hết họ hiểu, nghề này vinh quang song cực kỳ gian nan, đôi khi thợ săn phải đánh đổi bằng chính mạng sống của mình. Chồng, con họ hôm nay ra đi, vài bữa trở về có thể là trong tiếng tù và báo hiệu cuộc đi săn đại thành công, song cũng có thể là tấm thân vấy máu, cuốn trong tấm thổ cẩm trên bành voi. Các gru mang theo thực phẩm cho chuyến đi săn dài ngày, do những người phụ nữ trong buôn chuẩn bị. Đây là chiếc mai rùa dùng để đựng cơm nắm của Vua voi Ama Kông. Mục tiêu của các gru chính là những con voi rừng còn non, để dễ thuần hóa thành voi nhà. Và nếu may mắn được Giàng phù hộ, họ có thể phát hiện ra bạch tượng trong đàn voi rừng. Đó là những con voi rừng cực hiếm do bị đột biến gen, phải đến hàng trăm con voi rừng mới có một con bạch tượng. Khác với các loài động vật khác, bề ngoài bạch tượng không khác mấy voi thường, song có hai đặc điểm không thể nhầm lẫn, đó là nó có mắt màu xanh lơ và khi lớn lên cặp ngà không trắng muốt mà có màu hổ phách. Sau một vài ngày đeo bám, đến địa điểm thích hợp, thường là những khoảnh rừng trống, trảng cỏ thưa, nhằm lúc đàn voi rừng mất cảnh giác nhất, sau tiếng tù và hiệu lệnh của Ama Kông, hàng chục gru thúc voi nhà xông vào giữa bầy voi rừng, bắt đầu cuộc săn bắt. Vua voi Ama Kông trên lưng voi khi đã ngoài 90 tuổi Mỗi voi nhà có nhiệm vụ khác nhau: Tốp đầu có nhiệm vụ tách đám voi rừng đực ở vòng ngoài, để lộ ra voi cái và bầy voi nhỏ ở giữa đàn. Tốp thứ hai săn voi con, tốp cuối chặn hậu đề phòng voi cái cứu con...Ảnh: Tái hiện cảnh săn voi Tây Nguyên tại một lễ hội ở Đắk Lắk. Những bước chạy dũng mãnh của voi nhà. Ảnh: Tái hiện cảnh săn voi Tây Nguyên Con voi bị tách đàn sẽ bỏ chạy về một hướng. Nài voi điều khiển voi nhà truy đuổi và dùng chiếc sào dài, ở đầu có cột thòng lọng làm từ da trâu đực, lừa lúc nó nhấc chân sau lên thì khéo léo tròng vào, con voi nhà lúc này có nhiệm vụ dùng sức ghì dần con voi rừng con lại.... Thêm một con voi nhà khác hỗ trợ, kẹp con voi rừng vừa săn được vào giữa, ép nó nhanh chóng rời khỏi trường săn. Sau khi đến địa điểm an toàn, con voi con sẽ bị cột vào gốc cây, bắt đầu quá trình thuần hóa đầy khổ ải song cần thiết. Ban đầu, nó sẽ bị bỏ đói, chỉ có thể rống lên gọi bầy, chứ không thể phá dây trói. Do tiếng voi rống vang vọng, nên các gru phải tìm địa điểm cách rất xa bầy voi rừng để chúng không quay lại giải cứu. Sau vài ngày con voi rừng mệt lả vì đói, khát... người thuần hóa mới bắt đầu tiếp cận, cung cấp thức ăn, làm quen từ xa. Quá trình thuần hóa này cũng gian nan không kém cuộc đi săn. Sau khi bắt được voi rừng nhỏ, đoàn đi săn quay về. Đến dòng sôngSêrêpôkchảy qua buôn, Vua voi Ama Kông sẽ thổi 3 hồi tù và báo hiệu tin vui cho cả buôn làng mở tiệc ăn mừng. Nếu thành quả là một voi trắng, tiếng tù và sẽ ngân vang vọng núi rừng mãi không thôi... trong cuộc đời mình, Ama Kông đã từng hãnh diện, hít hơi đầy lồng ngực, 3 lần thổi lên những hồi tù và như thế Đây là 1 trong 3 con bạch tượng mà Vua voi Ama Kông bắt được. Sau khi thuần hóa, con voi được Ama Kông tặng cho Tổng thống chế độ cũ Ngô Đình Diệm vào tháng 1/1961. Đổi lại, ông Diệm tặng cho Vua voi một khẩu súng săn 2 nòng, 1 khẩu súng ngắn và 150 đồng. (Ảnh tư liệu của gia đình Vua voi Ama Kông) Ngoài con voi này, Ama Kông còn tặng một con bạch tượng thứ hai cho Vua Bảo Đại, còn con thứ 3 không may bị chết yểu..... Đây là công cụ chính trong những cuộc đi săn của Vua voi Ama Kông, sợi dây thòng lọng để bắt voi rừng. Sợi dây dài hơn 100m, làm từ da của 7 con trâu đực. Sau khi bện thành dây thừng, sợi dây được phơi trên cây ròng rã 90 nắng, 90 sương, sau đó cất trên gác bếp đủ một mùa rẫy mới làm lễ cúng để sử dụng. Thòng lọng da trâu có độ bền lên đến cả trăm năm, một đời gru thường gắn với một bộ thòng lọng như thế này Tính chung, trong suốt cuộc đời mình, Vua voi Ama Kông đã săn bắt được tổng cộng 298 voi rừng, trong đó gồm 3 con bạch tượng, vượt đẳng cấp so với ông tổ của nghề săn voiY Thu Knul.... (* Đón xem tiếp phần 2 vềHuyền thoại Vua voi Amakong)

Sông Sêrêpôk (ảnh) chảy qua huyện Buôn Đôn (tỉnh Đắk Lắk) rồi nhập dòng Mekong ở ngã ba Stung Treng - Campuchia. Cuối thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX, sự giao thương kinh tế, văn hóa của các tộc người Ê đê, M'Nông, Jarai... nơi đây cực kỳ sôi động, nhất là nghề săn bắt, mua bán voi rừng. Buôn Đôn nhanh chóng trở thành chợ voi lớn nhất Đông Nam Á, mỗi ngày có cả chục con (thớt) voi được buôn bán đi khắp nơi, ngược về Lào, sang Campuchia, Thái Lan...

Ama Kông tên thật là Y Prông Êban, là con rể của Vua voi Y Thu Knul (1828-1938)- Huyền thoại đầu tiên của vùng đất Tây Nguyên, người từng bắt và thuần dưỡng tới 500 con voi, trong đó có một con voi trắng đem biếu tặng Nhà vua Thái Lan, được Nhà vua phong tặng danh hiệu Khun Ju Nốp - Vua săn voi để tỏ lòng tôn kính.Khi Vua voiY Thu Knulqua đời ở tuổi 110, người con rể Y Prông Êban, tên thường gọi Ama Kông, nổi lên với tài nghệ săn voi kiệt xuất.

Ama Kông thực sinh năm 1910 (giấy khai sinh là 1917), là người dân tộc M'Nông có vóc dáng cao lớn, vạm vỡ, hào hoa. Từ năm 13 tuổi, ông đã là thợ phụ trong các đoàn săn voi của Buôn Đôn, 4 năm sau thì trở thành thợ săn voi chính. Năm 17 tuổi, đánh dấu bước trưởng thành của chàng trai Tây Nguyên, ông đã bắt được tới 5 con voi rừng.

Dù một chuyến đi săn voi rừng chỉ kéo dài khoảng 1 tuần, song được chuẩn bị vô cùng công phu. Trước đó vài tháng, các gru đã cử người theo dấu voi rừng. Đây là những thợ chính có kinh nghiệm trên 10 năm, họ không ngồi trên lưng voi nhà mà phải nằm võng ép sát dưới bụng, cơ thể trét đầy bùn, lá rừng...tránh để bị voi rừng phát hiện mùi người, bởi loài này có khứu giác cựu nhạy. Trong ảnh: Tái hiện cách các gru chuẩn bị cho một chuyến đi săn voi rừng tại một lễ hội.

Khi đã nắm chắc hướng di chuyển của bầy voi rừng, phụ nữ Buôn Đôn làm lễ cúng thần rừng, cúng Giàng (ông Trời), xin cho cánh đàn ông vào rừng bắt voi về thuần hóa. Những con voi nhà to khỏe nhất, trong độ tuổi trưởng thành được huy động vào cuộc săn, thường đoàn săn có khoảng 5-7 voi nhà. Mỗi voi nhà có 2 gru điều khiển: một nài điều khiển voi nhà và thợ săn ngồi sau. Ama Kông với tài nghệ đặc biệt của mình thường dẫn đầu đoàn đi săn. Trong ảnh: Một chuyến đi săn voi rừng ở Tây Nguyên đầu thế kỷ 20, ảnh Leopold Sabatier-cựu công sứ Pháp chụp.

Chiếc mâm đồng này là kỷ vật của ông tổ săn voi Y Thu Knul, truyền sang đời Vua voi Ama Kông. Mâm được dùng để đặt các lễ vật cúng thần rừng, cúng Giàng trước mỗi chuyến săn voi. Chiếc mâm được đưa từ Lào qua Việt Nam năm 1859.

Đoàn đi săn rời buôn, để lại phía sau là ánh mắt lo lắng của những người phụ nữ trong buôn. Hơn ai hết họ hiểu, nghề này vinh quang song cực kỳ gian nan, đôi khi thợ săn phải đánh đổi bằng chính mạng sống của mình. Chồng, con họ hôm nay ra đi, vài bữa trở về có thể là trong tiếng tù và báo hiệu cuộc đi săn đại thành công, song cũng có thể là tấm thân vấy máu, cuốn trong tấm thổ cẩm trên bành voi.

Các gru mang theo thực phẩm cho chuyến đi săn dài ngày, do những người phụ nữ trong buôn chuẩn bị. Đây là chiếc mai rùa dùng để đựng cơm nắm của Vua voi Ama Kông.

Mục tiêu của các gru chính là những con voi rừng còn non, để dễ thuần hóa thành voi nhà. Và nếu may mắn được Giàng phù hộ, họ có thể phát hiện ra bạch tượng trong đàn voi rừng. Đó là những con voi rừng cực hiếm do bị đột biến gen, phải đến hàng trăm con voi rừng mới có một con bạch tượng. Khác với các loài động vật khác, bề ngoài bạch tượng không khác mấy voi thường, song có hai đặc điểm không thể nhầm lẫn, đó là nó có mắt màu xanh lơ và khi lớn lên cặp ngà không trắng muốt mà có màu hổ phách.

Sau một vài ngày đeo bám, đến địa điểm thích hợp, thường là những khoảnh rừng trống, trảng cỏ thưa, nhằm lúc đàn voi rừng mất cảnh giác nhất, sau tiếng tù và hiệu lệnh của Ama Kông, hàng chục gru thúc voi nhà xông vào giữa bầy voi rừng, bắt đầu cuộc săn bắt.

Vua voi Ama Kông trên lưng voi khi đã ngoài 90 tuổi

Mỗi voi nhà có nhiệm vụ khác nhau: Tốp đầu có nhiệm vụ tách đám voi rừng đực ở vòng ngoài, để lộ ra voi cái và bầy voi nhỏ ở giữa đàn. Tốp thứ hai săn voi con, tốp cuối chặn hậu đề phòng voi cái cứu con...Ảnh: Tái hiện cảnh săn voi Tây Nguyên tại một lễ hội ở Đắk Lắk.

Những bước chạy dũng mãnh của voi nhà. Ảnh: Tái hiện cảnh săn voi Tây Nguyên

Con voi bị tách đàn sẽ bỏ chạy về một hướng. Nài voi điều khiển voi nhà truy đuổi và dùng chiếc sào dài, ở đầu có cột thòng lọng làm từ da trâu đực, lừa lúc nó nhấc chân sau lên thì khéo léo tròng vào, con voi nhà lúc này có nhiệm vụ dùng sức ghì dần con voi rừng con lại....

Thêm một con voi nhà khác hỗ trợ, kẹp con voi rừng vừa săn được vào giữa, ép nó nhanh chóng rời khỏi trường săn. Sau khi đến địa điểm an toàn, con voi con sẽ bị cột vào gốc cây, bắt đầu quá trình thuần hóa đầy khổ ải song cần thiết.

Ban đầu, nó sẽ bị bỏ đói, chỉ có thể rống lên gọi bầy, chứ không thể phá dây trói. Do tiếng voi rống vang vọng, nên các gru phải tìm địa điểm cách rất xa bầy voi rừng để chúng không quay lại giải cứu. Sau vài ngày con voi rừng mệt lả vì đói, khát... người thuần hóa mới bắt đầu tiếp cận, cung cấp thức ăn, làm quen từ xa. Quá trình thuần hóa này cũng gian nan không kém cuộc đi săn.

Sau khi bắt được voi rừng nhỏ, đoàn đi săn quay về. Đến dòng sôngSêrêpôkchảy qua buôn, Vua voi Ama Kông sẽ thổi 3 hồi tù và báo hiệu tin vui cho cả buôn làng mở tiệc ăn mừng. Nếu thành quả là một voi trắng, tiếng tù và sẽ ngân vang vọng núi rừng mãi không thôi... trong cuộc đời mình, Ama Kông đã từng hãnh diện, hít hơi đầy lồng ngực, 3 lần thổi lên những hồi tù và như thế

Đây là 1 trong 3 con bạch tượng mà Vua voi Ama Kông bắt được. Sau khi thuần hóa, con voi được Ama Kông tặng cho Tổng thống chế độ cũ Ngô Đình Diệm vào tháng 1/1961. Đổi lại, ông Diệm tặng cho Vua voi một khẩu súng săn 2 nòng, 1 khẩu súng ngắn và 150 đồng. (Ảnh tư liệu của gia đình Vua voi Ama Kông)

Ngoài con voi này, Ama Kông còn tặng một con bạch tượng thứ hai cho Vua Bảo Đại, còn con thứ 3 không may bị chết yểu.....

Đây là công cụ chính trong những cuộc đi săn của Vua voi Ama Kông, sợi dây thòng lọng để bắt voi rừng. Sợi dây dài hơn 100m, làm từ da của 7 con trâu đực. Sau khi bện thành dây thừng, sợi dây được phơi trên cây ròng rã 90 nắng, 90 sương, sau đó cất trên gác bếp đủ một mùa rẫy mới làm lễ cúng để sử dụng. Thòng lọng da trâu có độ bền lên đến cả trăm năm, một đời gru thường gắn với một bộ thòng lọng như thế này

Tính chung, trong suốt cuộc đời mình, Vua voi Ama Kông đã săn bắt được tổng cộng 298 voi rừng, trong đó gồm 3 con bạch tượng, vượt đẳng cấp so với ông tổ của nghề săn voiY Thu Knul.... (* Đón xem tiếp phần 2 vềHuyền thoại Vua voi Amakong)