Cuộc thử nghiệm thú vị ở Phần Lan khi người dân được phát 640 USD/tháng

ANTD.VN - Cuộc sống của Tuomas Muraja xuất hiện bước ngoặt bất ngờ vào cuối năm 2016. Anh nhận được một lá thư thông báo rằng sẽ nhận được một khoản tiền hàng tháng do Chính phủ Phần Lan cấp là 560 euro (khoảng 640 USD), không có ràng buộc nào trong 2 năm. “Điều đó thực sự giống như trúng xổ số”, Muraja, một trong số 2.000 người được chọn ngẫu nhiên từ một nhóm 175.000 người Phần Lan thất nghiệp từ 25 đến 58 tuổi chia sẻ.

Kể từ khi mất việc trong ngành báo chí vào năm 2013, Muraja đã phải vật lộn để tìm công việc lâu dài. Mỗi tháng, anh cố gắng dành dụm từ các hợp đồng viết lách tự do, vốn không thường xuyên và nhuận bút trả chậm để đổ vào tiền thuê nhà khoảng 2.270 USD. Nhưng khoản lương cơ bản của Chính phủ đã khiến anh cảm thấy tự do hơn. Kể cả kiếm được việc, anh vẫn được phát tiền mà không lo đến hệ thống phúc lợi phức tạp như trước đây. “Khi bạn cảm thấy tự do, bạn trở nên sáng tạo, làm việc hiệu quả hơn và điều đó giúp ích cho toàn xã hội”, Muraja, người đã viết một cuốn sách về những trải nghiệm của mình trong cuộc thử nghiệm này.

Cuộc thử nghiệm thú vị ở Phần Lan khi người dân được phát 640 USD/tháng ảnh 12.000 người Phần Lan đã được chọn ngẫu nhiên trong chương trình thử nghiệm thu nhập cơ bản toàn dân

Giải tỏa căng thẳng tâm lý và tài chính

Thử nghiệm thu nhập cơ bản toàn dân của Phần Lan (UBI), theo ước tính ban đầu tiêu tốn khoảng 22,7 triệu USD do Kela, cơ quan bảo hiểm xã hội nước này thiết kế và quản lý. Chương trình nhằm giúp Phần Lan, quốc gia vào thời điểm 2016 có tỷ lệ thất nghiệp khoảng 8%, đánh giá về sự ứng phó của người lao động trước tính chất thay đổi của công việc và làm thế nào để đưa mọi người trở lại thị trường lao động. Chương trình thử nghiệm kết thúc vào tháng 12-2018 và kết quả cuối cùng đến năm 2020 mới được tổng kết chính thức.

Kết quả sơ bộ đã được công bố vào tháng 2-2019 cho thấy, những người được nhận thu nhập cơ bản không có tác động đáng kể nào về việc làm trong năm 2017, năm đầu tiên của chương trình thử nghiệm. Lợi ích thực sự được ghi nhận cho đến nay là về mặt sức khỏe và hạnh phúc. 2.000 người tham gia được khảo sát cùng với nhóm 5.000 người khác. “So với nhóm bình thường, những người nhận được tiền lương cơ bản rõ ràng có ít vấn đề hơn về sức khỏe, căng thẳng, thay đổi tâm trạng và sự tập trung”, ông Minna Ylikännö, nhà nghiên cứu cao cấp tại Kela cho biết. Kết quả cũng cho thấy, mọi người tin tưởng hơn vào tương lai và khả năng tạo ảnh hưởng của họ. 

“Căng thẳng tâm lý và và căng thẳng tài chính trong dài hạn có thể dẫn tới quá sức chịu đựng. Khi chúng tôi đưa tiền cho mọi người mỗi tháng, họ sẽ biết họ sẽ nhận được gì. Đó chỉ là 640 USD một tháng, nhưng nó mang lại cho bạn sự chắc chắn và sự chắc chắn về tương lai luôn là điều cơ bản khiến con người ta hạnh phúc”, nhà nghiên cứu Minna Ylikännö lý giải.

Tanja Kauhanen, 31 tuổi, một người tham gia chương trình thử nghiệm tin rằng UBI trợ giúp những người đang gặp khó khăn. “Một khoản tiền như vậy có thể tương đương với nhận được một công việc ngay lập tức, cho dù mức lương thấp”. Bản thân chị Kauhanen đã sử dụng thời gian được giải phóng bởi không còn phải đến làm thủ tục ở những cơ quan trợ cấp phúc lợi lớn để có được một công việc tiếp thị qua điện thoại. Mức lương thấp nhưng cùng với thu nhập cơ bản, nó đã thay đổi đáng kể cuộc sống của chị. Người phụ nữ này cuối cùng đã chủ động được về tài chính, sau nhiều năm đi mua thực phẩm thường phải tìm những loại bánh mì, sữa và pho mát rẻ nhất. “Tôi có thể đến một nhà hàng ăn bữa tối bình thường mà không cần phải phân vân là sẽ phải ăn mì cho đến cuối tháng”.

Cuộc thử nghiệm thú vị ở Phần Lan khi người dân được phát 640 USD/tháng ảnh 2“Điều đó thực sự giống như trúng xổ số”, Tuomas Muraja chia sẻ về khoản tiền lương được phát vô điều kiện trong 2 năm 

Khả thi nhưng khó nhân rộng

UBI là một ý tưởng xuất hiện từ nhiều thế kỷ trước và đã được thử nghiệm trên toàn thế giới. Có thể hiểu, đó là một khoản thu nhập cơ bản được cấp cho tất cả mọi người, không phân biệt giàu nghèo, thu nhập, tình trạng việc làm và vô điều kiện. Chính sách này được cho là sẽ giúp giải quyết vấn đề nghèo đói, sự bất bình đẳng và giúp mọi người chống lại mối đe dọa của mất việc. Đây còn được xem như một phương án hấp dẫn để đơn giản hóa hệ thống thanh toán phúc lợi phức tạp.

Nhưng chương trình này cũng gây nhiều tranh cãi. Đầu tiên là mặt chi phí. Nhà báo Annie Lowrey, người đã viết một cuốn sách về UBI đưa ra con số ước tính, nếu áp dụng ở nước Mỹ, khoản lương hàng tháng là 1.000 USD thì chương trình này sẽ tiêu tốn tới 3,9 nghìn tỷ USD mỗi năm. Những người phản đối cũng chỉ ra phát lương không như vậy sẽ khiến người ta nản việc và khuyến khích sự lười biếng.

Chương trình UBI kết thúc là một cú sốc với Tanja Kauhanen và tất cả những người tham gia thử nghiệm. “Tất cả chúng ta đang gặp rắc rối lớn bởi nói thật, điều gì sẽ xảy ra nếu thu nhập giảm gần 600 euro mỗi tháng?”. Tanja Kauhanen vẫn làm việc nhưng bắt đầu nợ và tuyệt vọng tìm kiếm cho công việc trả lương tốt hơn. Chương trình kết thúc cũng là một đòn giáng mạnh vào những người đã hy vọng quá trình thử nghiệm sẽ được nhân rộng. 

Ông Antti Jauhiainen, Giám đốc tại viện nghiên cứu chính sách Parecon Phần Lan cho rằng, Chính phủ khó theo đuổi thử nghiệm này bởi vì nó vừa thúc đẩy cắt giảm các lợi ích hiện có vừa phải tăng thêm việc giám sát và kiểm soát người thất nghiệp. Chính phủ Phần Lan hiện đã đưa ra một “mô hình kích hoạt”, đòi hỏi người thất nghiệp phải hoàn thành điều kiện đào tạo hoặc làm việc “tối thiểu” để nhận được hỗ trợ đầy đủ.

Phần Lan đã sẵn sàng cho cuộc bầu cử trong tháng 4 tới và một số người hy vọng rằng UBI có thể được đưa ra bàn thảo lại. Chị Kauhanen nằm trong số đó. “Tôi yêu trải nghiệm thu nhập cơ bản toàn dân và tôi ước rằng nó sẽ dành cho tất cả người dân Phần Lan. Tôi biết nó tốn kém nhưng ở quy mô nhỏ hơn, tôi nghĩ đó là những gì chúng tôi cần bởi vì ngay bây giờ ở Phần Lan, nhiều người nghèo đang bị cắt giảm trợ giúp”.

Nhiều mô hình trên thế giới

Thực tế, trước Phần Lan, ở Ontario, Canada cũng đã thử nghiệm chương trình này vào tháng 4-2017, liên quan đến 4.000 người có thu nhập thấp. Họ nhận được tới 13.000 USD cho các cá nhân và 18.000 USD cho các cặp vợ chồng. Chương trình này đã bị trục trặc vào năm 2018, vì bị chỉ trích là “tiêu tốn khủng cho người đóng thuế ở Ontario”. Tất cả các khoản thanh toán sẽ chấm dứt vào tháng 3-2019.

Nhưng cũng có những thử nghiệm vẫn đang diễn ra. Như một chương trình ở Kenya, do tổ chức từ thiện GiveDirectly điều hành, đã trao tiền vô điều kiện kể từ năm 2016 cho hơn 21.000 dân làng trên cả nước trong một thử nghiệm kéo dài 12 năm. Kết quả ban đầu cho thấy sự cải thiện cuộc sống của người tham gia.

Ở thành phố Stockton, bang California, Mỹ dự kiến sẽ thực hiện một chương trình cấp phát 500 USD mỗi tháng cho 100 gia đình có thu nhập thấp. Và ở Oakland, vườn ươm công nghệ Y Combinator năm nay dự định bắt đầu thử nghiệm UBI, qua đó sẽ trao 1.000 USD một tháng cho 1.000 người ở 2 tiểu bang trong 3 năm mà không có ràng buộc nào. 

Về mặt ý tưởng chính sách, UBI hiển nhiên vẫn chưa “chết”. Việc UBI có được coi là khả thi hay không tất nhiên sẽ phụ thuộc vào kết quả của các thử nghiệm và tình hình chính trị. Cũng cần nhớ rằng có một chương trình thu nhập cơ bản ở bang Alaska của Mỹ đã hoạt động được khoảng 40 năm nay. Hàng năm, bang Alaska đã cấp cho cư dân số tiền từ 330 - 2.000 USD vô điều kiện.

Thu nhập cơ bản toàn dân (UBI) là một ý tưởng xuất hiện từ nhiều thế kỷ trước và đã được thử nghiệm trên toàn thế giới. Có thể hiểu, đó là một khoản thu nhập cơ bản được cấp cho tất cả mọi người, không phân biệt giàu nghèo, thu nhập, tình trạng việc làm và vô điều kiện. Chính sách này được cho là sẽ giúp giải quyết vấn đề nghèo đói, sự bất bình đẳng và giúp mọi người chống lại mối đe dọa của mất việc. Đây còn được xem như một phương án hấp dẫn để đơn giản hóa hệ thống thanh toán phúc lợi phức tạp.