Người dân làng Trường Yên (Chương Mỹ, Hà Nội) tổ chức ăn Tết lần hai để nhớ một thời cha ông phải đi lánh nạn đúng vào dịp Tết
Kỳ lạ “Tết cùng”
Khi được hỏi về tục lệ khá độc đáo này thì nhiều người dân ở xã Trường Yên (Chương Mỹ, Hà Nội) cho biết gốc tích của việc tổ chức ăn tết hai lần là do ngày xưa cha ông, tổ tiên phải chạy giặc giã và không kịp ăn Tết. Khi đó là vào khoảng cuối thế kỷ thứ 19, giặc Cờ Đen (hay còn gọi là Hắc Kỳ Quân) vốn là tàn quân của khởi nghĩa Thái Bình Thiên Quốc bị triều đình phong kiến nhà Thanh bên Trung Quốc đàn áp đẫm máu và bị dập tắt nên nhiều toán quân phải dạt vào miền Bắc nước ta vào những năm 1860 để lánh nạn.
Ban đầu, khi Giặc Cờ Đen kéo vào nước ta, chúng liên tục đụng độ với quân xâm lược Pháp và cũng giành được chiến thắng vài trận. Thấy được điều đó nên triều đình nhà Nguyễn có ý muốn trọng dụng và mượn tay đội quân này đánh đuổi giặc Pháp. Tuy nhiên, một điều triều đình không ngờ tới rằng Hắc Kỳ Quân chỉ là một toán quân ô hợp với những kẻ đầu trộm đuôi cướp dạt sang, tụ tập lại và núp dưới danh nghĩa quân kháng Pháp để tranh thủ sự ủng hộ của triều đình nhà Nguyễn. Nhưng khi được triều đình bảo hộ và trọng dụng rồi, chúng thường kéo đi khắp nơi cướp bóc, chém giết gây nhiều ta thán, tàn hại thường dân ở nhiều tỉnh phía Bắc nước ta.
Cụ Hoàng Sương (84 tuổi) – Chủ tịch Hội người cao tuổi xã Trường Yên (Chương Mỹ, Hà Nội) cho biết: “ Khi giặc Cờ Đen kéo đến làng Trường Yên và các vùng phụ cận của Hà Nội thì chỉ còn vài ngày nữa là đến dịp Tết Nguyên đán. Dù lúc đó người dân trong làng đã chuẩn bị mọi thứ đồ ăn thức uống cũng như vật dụng để đón cái Tết chung của dân tộc đang đến gần nhưng do lo sợ trước sự lộng hành, tàn ác và cướp bóc, chém giết của đám quân ô hợp này, người dân Trường Yên đã quyết định kéo nhau đi lánh nạn. Tuy nhiên trước khi đi tránh giặc, dân làng đã mang theo tài sản, vật dụng, lương thực cần thiết đồng thời rủ nhau đem tất cả bánh chưng, giò chả,... đã chuẩn bị đón Tết gói ghém lại rồi cất giấu xuống ao, xuống giếng nhằm không cho quân giặc cướp lương thực”.
Đúng như dự đoán của dân làng Trường Yên, khi kéo quân đến nơi, giặc Cờ Đen chỉ thấy một vùng vườn không nhà trống, hoàn toàn không có một bóng người, lương thực hoặc thứ gì có thể dùng được, đám giặc điên cuồng đi lùng sục khắp nơi để tìm lương thực và cướp bóc nhưng đều thất vọng về tay không. Sau vài tuần lưu lại, phần vì mệt mỏi, phần vì số lương thực đem theo đã hết nên giặc Cờ Đen đã rệu rã kéo đi nơi khác.
Nghe tin quân giặc cướp đã rút đi, người dân làng Trường Yên mới bồng bế, dắt díu nhau quay về làng cũ. Có một điều lạ lùng là khi dân làng vớt những túi buộc bánh chưng, giò chả từ dưới ao, dưới giếng mà trước khi chạy giặc đã cất giấu lên, dù cả tháng đã trôi qua nhưng toàn bộ đều còn nguyên vẹn, không hề có dấu hiệu hư hỏng, bên trong vẫn còn thơm ngon như mới. “Quá mừng vì vừa thoát khỏi nạn giặc cướp, nay những thứ chuẩn bị cỗ bàn cho ngày Tết kia vẫn còn nguyên, dân làng đã quyết định tổ chức ăn Tết lại một lần nữa và đặt tên cho nó là “Tết lại” hay “Tết cùng” vì ngày Tết ấy cũng đúng là ngày cuối cùng của tháng Giêng âm lịch”, cụ Hoàng Sương chậm rãi kể.
Một trong những chiếc giếng cổ mà theo nhiều người,
đó chính là nơi dân làng cất giấu đồ ăn Tết trước khi đi tránh giặc năm xưa
Những chiếc giếng hàng trăm năm tuổi
Theo cụ Nguyễn Thị Mai – một cao niên trong làng, khi đó nhiều người rất ngạc nhiên vì những đồ ăn Tết dù cất xuống giếng hàng tháng trời mà không hỏng nhưng sau dân làng mới nhận ra rằng khi đó là điểm giáp Tết, trời rất lạnh, những chiếc giếng trong làng nước rất trong và sâu cộng với việc người dân gói ghém đồ ăn bằng lá dong rất kỹ nên khi thả xuống dưới giếng đã vô tình trở thành môi trường bảo quản giúp những đồ ăn thức uống không bị hỏng.
Để chứng minh cho câu chuyện mình vừa kể, cụ Hoàng Sương cho biết hiện tại ở Trường Yên vẫn còn rất nhiều chiếc giếng có độ tuổi hàng trăm năm và đây chính là nơi người dân trong làng đem đồ lễ tết ra giấu để chạy giặc năm xưa. “Những chiếc giếng này gắn liền với lịch sử của làng nên chúng tôi không muốn lấp đi mặc dù bây giờ giếng đã cạn nhưng người dân nơi đây vẫn xây, kè lại để nhắc nhở con cháu sau này”, cụ Hoàng Sương tâm sự.
Ngoài ra, theo cụ Sương thì lệ ăn Tết lại không chỉ là đặc thù của địa phương, dù không sách vở nào ghi chép lại nhưng hàng năm, cứ đến ngày cuối cùng của tháng Giêng, người dân làng Trường Yên lại nhộn nhịp tổ chức ăn Tết như một cách nhắc nhở con cháu sau này giữ gìn và phát huy những tập tục mà lưu truyền giúp khắc sâu, ghi nhớ về một thời khó khăn, loạn lạc của tổ tiên, ông bà.
Ông Nguyễn Quang Huy, Phó Chủ tịch xã Trường Yên (Chương Mỹ, Hà Nội) cho biết, ăn “Tết cùng” là một trong những tục lệ khá đặc biệt của người dân địa phương. “Đây không chỉ là một nét văn hóa đặc thù giúp cho các thế hệ mai sau không quên những khó khăn, vất vả của tổ tiên, khi mà Tết đến nhưng không được yên ổn, vẫn phải lo chạy giặc mà còn có giá trị lịch sử đối với vùng đất và con người nơi đây”, ông Nguyễn Quang Huy khẳng định.
