Quy định hiện hành chưa đủ sức răn đe
Thời gian gần đây, các vụ vi phạm về an toàn thực phẩm được phát hiện ngày càng nhiều trên cả nước, khiến người tiêu dùng không khỏi lo lắng cho sức khỏe của mình. Dư luận xã hội rất bức xúc về tình trạng nhiều cá nhân, doanh nghiệp kinh doanh chế biến thịt động vật thối; dùng chất cấm để tẩy trắng, tạo màu cho thực phẩm; kinh doanh hàng giả, hàng nhái là các thực phẩm phổ biến mà người tiêu dùng khó phát hiện bằng mắt thường.
Trước tính chất nghiêm trọng ngày càng gia tăng của thực phẩm bẩn trên thị trường, đe dọa gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe người tiêu dùng, nhiều người đã đặt câu hỏi: Chưa thể xử lý triệt để tình trạng này là do chế tài xử phạt chưa đủ mạnh? Trên thực tế, trước khi thông qua Bộ luật Hình sự (BLHS) năm 2015, đối với các trường hợp vi phạm về an toàn thực phẩm, các cơ quan chức năng thường chỉ dừng lại ở mức độ xử phạt hành chính, khó có thể xử lý hình sự.
Bởi theo quy định tại điều 244 BLHS hiện hành, chỉ khi nào người tiêu dùng do sử dụng thực phẩm không đảm bảo vệ sinh mà bị tử vong hoặc bị thiệt hại nghiêm trọng về sức khỏe thì những người chế biến, cung cấp hoặc bán thực phẩm mới bị xử lý hình sự. Đó là chưa kể việc phải chứng minh được họ biết rõ những thực phẩm đó là không đảm bảo tiêu chuẩn vệ sinh an toàn. Những kẽ hở này là một trong những lý do tại sao những cá nhân, tổ chức sản xuất, kinh doanh thực phẩm không đảm bảo tiêu chuẩn an toàn vẫn ngang nhiên hoạt động trong suốt thời gian qua.
Cũng theo quy định tại điều 157 BLHS hiện hành, tội sản xuất, buôn bán hàng giả chỉ được quy định rõ đối với lương thực, thực phẩm. Trong khi đó, các phụ gia thực phẩm như bột ngọt và các chất điều vị, phẩm màu, chất tạo mùi, tạo hương… cũng là những thành phần được sử dụng rất phổ biến trong sản xuất và chế biến thực phẩm nhưng lại chưa được quy định rõ ràng và luật hoá cụ thể.
Lấy ví dụ với một phụ gia thực phẩm được sử dụng phổ biến là bột ngọt, thời gian qua khá nhiều vụ sản xuất buôn bán bột ngọt giả của các thương hiệu uy tín bị phanh phui. Do quy định còn nhiều điểm chưa rõ ràng nên các cơ quan chức năng khá “loay hoay” trong việc xử phạt những hành vi làm giả phụ gia thực phẩm này.
Cùng một hành vi làm giả bột ngọt nhưng có nơi xử lý hình sự về tội sản xuất hàng giả là lương thực, thực phẩm (điều 157 BLHS hiện hành) với mức phạt tù từ 2 đến 7 năm; có nơi lại xử lý hình sự về tội sản xuất hàng giả (điều 156 BLHS hiện hành) với mức phạt nhẹ hơn (phạt tù từ 6 tháng đến 5 năm và chỉ áp dụng với giá trị hàng hóa đủ lớn) với lý do phụ gia thực phẩm… không phải là thực phẩm.
Tín hiệu vui từ BLHS sửa đổi, bổ sung
Đáng mừng là phần lớn những điểm bất cập này đã được sửa đổi và luật hóa trong BLHS năm 2015 vừa được ban hành và sẽ có hiệu lực từ ngày 1-7-2016. Cụ thể, điều 317 quy định rất chi tiết về “Tội vi phạm quy định về vệ sinh an toàn thực phẩm”.
Theo đó, chỉ cần có hành vi sử dụng chất cấm trong sản xuất, sơ chế, chế biến, bảo quản thực phẩm sẽ đều bị xử lý hình sự với mức hình phạt cao nhất lên tới 20 năm tù mà không cần phải có hậu quả xảy ra như chết người hay gây tổn hại nghiêm trọng đến sức khỏe người tiêu dùng như luật cũ quy định. Điều này sẽ giúp cơ quan chức năng có biện pháp mạnh tay hơn trong việc xử lý hành vi sản xuất, kinh doanh thực phẩm bẩn, có hại cho người tiêu dùng.
Tương tự, Điều 193 đã quy định chi tiết hơn về “Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là lương thực, thực phẩm, phụ gia thực phẩm”. Theo đó, bên cạnh mặt hàng lương thực, thực phẩm đã được quy định trong BLHS hiện hành, hành vi sản xuất, buôn bán hàng giả là phụ gia thực phẩm sẽ bị phạt tù ít nhất từ 2 đến 5 năm, không tính đến số lượng và giá trị hàng hóa.
Những mức vi phạm về hành vi này bị chế tài hình sự nặng hơn, thậm chí có thể chịu tới mức án tù cao nhất là chung thân đã được quy định trong BLHS năm 2015. Với mức xử phạt “mạnh tay” và mang tính chất răn đe cao như vậy, tin rằng những phụ gia thực phẩm giả sẽ không còn cơ hội đe dọa sức khỏe của người tiêu dùng như trong thời gian qua.
Luật sư Trần Minh Hùng - Văn phòng Luật sư Gia Đình (Đoàn Luật sư TP.HCM)
