 |
Ở CUSAM, phạm nhân cùng giám thị tham gia các lớp học liên kết với Đại học Quốc gia San Martin - một trường đại học công lập có trụ sở gần đó. “Trường này cũng giống như các trường đại học khác. Nó chỉ tình cờ nằm trong một nhà tù mà thôi” - Giáo sư Matias từ Đại học Quốc gia có nhiệm vụ giảng dạy tại CUSAM cho biết. Và câu chuyện thành công của những người từng theo học ở đây đã trở thành biểu tượng cho tiềm năng giáo dục trong tù như CUSAM.
Súng và sách
Sinh ra tại La Carcova (khu định cư bên cạnh bãi rác lộ thiên lớn nhất Argentina), Waldemar Cubilla lớn lên trong bối cảnh đất nước rơi vào cuộc khủng hoảng kinh tế tồi tệ nhất vào cuối những năm 1990. Trong vòng 4 năm, tăng trưởng kinh tế của Argentina thụt lùi 28%, hàng loạt nhà máy đóng cửa, tài khoản ngân hàng bị đóng băng. Một bộ phận dân chúng đã cướp bóc các cửa hàng tạp hóa chỉ để vượt qua cơn đói của họ.
Giống như nhiều người dân ở La Carcova, Cubilla sống sót bằng cách lục tung bãi rác để tìm thức ăn hoặc đồ để bán. Nhưng sau đó anh ta đã chuyển sang trộm cắp cùng những thanh thiếu niên khác trong khu phố. Tuy nhiên, trong suốt thời gian đó, Cubilla vẫn tiếp tục đi học và tìm thấy niềm an ủi trong việc học. Người bạn đời của Cubilla biết anh từ thời niên thiếu kể lại: “Anh ấy luôn yêu sách, hiểu rằng học tập là cách để thay đổi cuộc đời dù mọi thứ rất khó khăn. Trong ba lô của mình, anh ấy thường mang theo một khẩu súng và một cuốn sách”.
Đến năm 23 tuổi, Cubilla đã bị bắt 2 lần vì tội cướp có vũ trang. Lần đầu tiên, khi mới 14 tuổi, Cubilla vào trại giáo dưỡng 1 tháng. Lần thứ hai anh phải ngồi tù 5 năm trong một nhà tù an ninh tối đa. Khi hoàn thành bằng tốt nghiệp trung học sau song sắt, phạm nhân này đã thuyết phục giám đốc trại giam cho phép anh học luật tại không gian sinh hoạt chung. “Đó là một thỏa thuận tốt vì tôi vừa học, vừa có thời gian ra khỏi phòng giam” - người đàn ông này nhớ lại. Khi được thả vào năm 2005, Cubilla đã đăng ký vào một trường đại học tư thục để hoàn thành bằng cử nhân luật của mình. Nhưng tiền bạc eo hẹp, anh ta quay lại với “nghề cũ”: Cướp ô tô để có tiền nuôi vợ con và đóng học phí. “Thật kỳ lạ khi sống trong 2 thế giới đó, thế giới của tội phạm và cũng là nơi giáo dục trình độ đại học” - Cubilla nhớ lại. Tuy nhiên, cuộc sống 2 mặt đó không kéo dài được lâu.
 |
Kể từ khi CUSAM được thành lập năm 2008, ít nhất 1.000 học viên đã tham gia các khóa học, trong đó 16 sinh viên đã lấy bằng cử nhân |
Lập đại học trong tù
Lần thứ 3 bị bắt, Cubilla bị đưa đến một trại giam gần nhà có tên là “Đơn vị 48” của nhà tù San Martin, nơi vốn được cải tạo từ một tòa nhà đã bị bỏ hoang. Vào thời điểm đó Cubilla đã gần 30 tuổi nhưng vẫn còn niềm đam mê học tập. Người thân đôi khi ghé qua trại gửi thêm sách hoặc tạp chí để anh đọc. Nhưng khi cuộc sống trong tù đã ổn định, Cubilla phát hiện ra một số phạm nhân khác cũng muốn được học hành, bởi có người còn không biết đọc biết viết. Cho rằng việc biết chữ là rất cần thiết, Cubilla đã quyết định dạy học cho một số người. Anh và một nhóm phạm nhân đề nghị giám đốc trại giam cho phép mở một thư viện nhỏ để đọc và học, nhưng sau đó họ nhận ra có thể làm được nhiều hơn thế. Điều truyền cảm hứng cho Cubilla là các chương trình đại học miễn phí được tổ chức tại các nhà tù của Argentina. Giống như các quốc gia khác, đặc biệt là ở châu Âu và Bắc Mỹ, Argentina bắt đầu đưa chương trình học trình độ cao vào sau song sắt từ cuối thế kỷ 20. Chương trình đại học trong tù đầu tiên của nước này được thành lập vào năm 1985. Một nghiên cứu vào năm 2022 cho thấy, 17/24 khu vực pháp lý của Argentina đã có sự hợp tác giữa một số nhà tù và các trường đại học công lập.
Theo dữ liệu mới nhất của Chính phủ Argentina, số phạm nhân trên toàn quốc đã đạt mức kỷ lục là 105.053 người vào năm 2022, tăng 233% so với 2 thập kỷ trước đó. Tình trạng quá tải trong các nhà tù của Argentina là phổ biến, điều kiện sống cũng vậy. Một số nhà tù thiếu các điều kiện vệ sinh cơ bản, dịch vụ chăm sóc sức khỏe, thậm chí cả giường ngủ. Vì vậy, không có gì ngạc nhiên khi số lượng người bị giam giữ tiếp cận giáo dục trình độ cao hơn cũng tương đối thấp. Tính đến năm 2022, khoảng 5,5% nữ giới và 4,5% nam giới được theo học trình độ này trong tù.
Khi Cubilla bắt đầu khởi xướng CUSAM, anh đã nhìn thấy cơ hội không chỉ cải thiện cuộc sống của những người bạn tù mà còn cải thiện cả chính nhà tù. “Điều này không chỉ đơn thuần là học tập. Khi tôi được ra khỏi phòng giam, tôi sẽ tranh thủ nói chuyện với những tù nhân khác xem họ cần gì. Việc trao đổi trong trường đại học sẽ là cái cớ để thúc đẩy mối quan hệ tốt đẹp hơn giữa các phạm nhân, từ đó góp phần làm giảm bạo lực và ý thức phạm tội”. Cubilla và nhóm của mình đã liên hệ với Đại học Quốc gia San Martin để nhờ giúp đỡ thành lập CUSAM. Giáo sư Bruno - một trong những giáo sư tham gia chương trình giảng dạy - giải thích rằng, họ quyết định cấp bằng tốt nghiệp ngành Xã hội học và Công tác xã hội ở CUSAM vì những môn đó dạy cho sinh viên cách tiếp cận xung đột theo một cách khác. “Mọi người ở đây không phải là tù nhân mà là sinh viên. Ý tưởng là thông qua việc học, chúng tôi có thể giúp họ phát triển tư duy phản biện và trở thành những công dân có trách nhiệm” - Giáo sư Bruno lý giải.
 |
Giống như các quốc gia khác, đặc biệt là ở châu Âu và Bắc Mỹ, Argentina bắt đầu đưa chương trình học trình độ cao vào sau song sắt từ cuối thế kỷ 20 |
Giáo dục là chính sách an ninh tốt nhất
Các nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, giáo dục giúp giảm nguy cơ tái phạm tội. Ví dụ, theo nghiên cứu của Đại học Buenos Aires, 84% những người tốt nghiệp chương trình giáo dục trong nhà tù vào năm 2013 đã không tái phạm trong những năm ngay sau đó. Xu hướng đó cũng được ghi nhận tại Mỹ, một trong những quốc gia có tỷ lệ giam giữ cao nhất thế giới. Một nghiên cứu năm 2021 của Bard Prison Initiative và Đại học Yale cho thấy, giáo dục đại học có sức mạnh thay đổi quỹ đạo cuộc sống của những sinh viên bị giam giữ, không chỉ vì họ ít có khả năng quay lại nhà tù hơn mà còn vì giáo dục mở thêm cơ hội và khả năng cho họ.
Cubilla ra tù năm 2011. Trở lại quê hương La Carcova, anh đã xây dựng một thư viện cộng đồng cho khu phố của mình. Hiện mỗi ngày 30 trẻ em địa phương đến thư viện khi cha mẹ chúng đi làm. Cubilla coi thư viện (giống như CUSAM) là một chiếc thang giúp mọi người đạt được cuộc sống tốt đẹp hơn. Gần đây anh cũng đã trở thành thành viên quốc tế của Incarceration Nations Network - một sáng kiến toàn cầu nhằm thúc đẩy giáo dục trình độ cao cho những người phải ngồi tù trên toàn thế giới. “Mọi thứ đều khó khăn, nhưng chúng tôi đã đi một chặng đường dài và hiểu rằng giáo dục là chiến lược tốt nhất, hiệu quả nhất” - anh nói.
Kể từ khi CUSAM được thành lập vào năm 2008, Giáo sư Bruno ước tính ít nhất 1.000 học viên đã tham gia các khóa học, trong đó 16 sinh viên đã lấy bằng cử nhân. Nhưng khi số tù nhân của Argentina tiếp tục tăng và đầu tư vào giáo dục công lập dao động, các chuyên gia như Bruno lo ngại ngày càng ít nguồn lực được dành cho giáo dục sau song sắt. Nỗi lo đó càng trở nên rõ ràng kể từ khi Tổng thống Javier Milei nhậm chức vào tháng 12. Là người theo chủ nghĩa tự do, ông Milei đã đưa ra các biện pháp thắt lưng buộc bụng, cắt giảm các chương trình xã hội và giáo dục công. Cùng với việc bị cắt giảm ngân sách, các giáo sư của CUSAM đang phải vật lộn với mức lương không tăng theo kịp mức lạm phát 3 chữ số của Argentina. Tổng thống Milei có ý tưởng tư nhân hóa hệ thống nhà tù hoặc bán đất tại các trại giam gần trung tâm đô thị để xây dựng các cơ sở mới nhằm mục tiêu chứa tới 6.000 người cùng lúc ở các vùng xa hơn. Nhưng Giáo sư Bruno vẫn tin rằng “giáo dục là chính sách an ninh tốt nhất” vì nó cung cấp cho mọi người những công cụ họ cần để họ tránh xa tội phạm.
