Xây dựng môi trường ứng xử lành mạnh, an toàn trên mạng xã hội

• Hà Nội: Cán bộ, công chức phải đi đầu thực hiện hai bộ quy tắc ứng xử
• Quy tắc "mềm" ứng xử trên mạng xã hội: Người sử dụng phải chịu trách nhiệm về các hành vi vi phạm
• Đừng ngộ nhận việc bảo đảm an ninh mạng với tôn trọng quyền con người

Thực tế cho thấy, việc xây dựng Bộ quy tắc ứng xử trên mạng xã hội là vô cùng cần thiết, nhất là trong bối cảnh mạng xã hội đang ngày càng phát triển, làm thay đổi thói quen của nhiều người dân như hiện nay.

Ứng xử văn minh trên mạng xã hội để hạn chế tác động tiêu cực đến cộng đồng

Gần 80% người dùng mạng xã hội là nạn nhân của phát ngôn thù ghét

Thống kê của Bộ Thông tin và Truyền thông (TT-TT) cho biết, tại Việt Nam, Bộ TT-TT đã cấp giấy phép hoạt động cho 436 mạng xã hội như: Facebook, YouTube, FB Mesenger, Zalo, Google+, Mocha… Đây cũng là những mạng có số lượng người sử dụng đông nhất. Theo báo cáo năm 2018 của We are Social, Facebook hiện có khoảng 55 triệu thành viên, chiếm 57% dân số. Việt Nam xếp thứ 7/10 quốc gia có số người sử dụng Facebook nhiều nhất thế giới. Nhóm tuổi đông nhất sử dụng mạng xã hội như Facebook hiện nay đang là nhóm 25-34 tuổi (tăng 20%); Xu hướng video live-stream đang là một xu hướng nổi bật nhất hiện nay của người dùng mạng xã hội.

Ông Phạm Quang Minh, Chương trình Nghiên cứu Internet và xã hội (trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội) công bố một số liệu “giật mình” về những phát ngôn gây thù ghét trên mạng xã hội. Theo đó, có 78,1% tổ chức, cá nhân từng trở thành nạn nhân của các phát ngôn thù ghét trên mạng, trong đó phần lớn bị nói xấu, phỉ báng. Còn theo khảo sát của chương trình nghiên cứu Internet và xã hội (VPIS), các trường hợp phát ngôn gây thù ghét của người sử dụng mạng xã hội tại Việt Nam thể hiện tập trung: nói xấu, phỉ báng (61,7%); vu khống, bịa đặt thông tin (46,6%); kỳ thị dân tộc (37,01%); kỳ thị giới tính (29,03%); kỳ thị khuyết tật (21,76%); kỳ thị tôn giáo (15,09%)…

Nguyên nhân là do nhận thức của người sử dụng cho rằng mạng xã hội là môi trường ảo nên nên có thể tự do phát ngôn mà không phải chịu trách nhiệm. Ngoài ra, việc theo dõi, xử lý các thông tin vi phạm còn gặp khó khăn do có sự khác biệt về môi trường pháp lý đối với các nền tảng mạng xã hội nước ngoài cung cấp cho Việt Nam.

Bộ quy tắc ứng xử sẽ không hạn chế quyền của người tham gia mạng xã hội

Ông Đỗ Quý Vũ, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược Thông tin và Truyền thông (Bộ TT-TT) cho biết, bộ quy tắc này vẫn sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc vận hành và sử dụng mạng xã hội tại Việt Nam; Không đi ngược lại với các cam kết của Việt Nam trong đảm bảo quyền tự do cá nhân, quyền tự do kinh doanh theo các điều ước quốc tế mà Việt Nam đã tham gia đồng thời, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, gia đình, hạn chế tác động tiêu cực của mạng xã hội, ngăn ngừa thông tin xấu, độc. 

Bộ quy tắc có 4 nguyên tắc chung. Theo đó, nhà cung cấp dịch vụ, người sử dụng dịch vụ mạng xã hội phải tuân thủ pháp luật Việt Nam, chịu trách nhiệm trước pháp luật về các hành vi vi phạm; Người sử dụng mạng xã hội phải tôn trọng lẫn nhau và tôn trọng bản thân mình; Tôn trọng quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân, trong đó có quyền tự do và riêng tư của cá nhân. Bộ quy tắc cũng yêu cầu nhà cung cấp dịch vụ phải công khai việc thu thập, lưu trữ, sử dụng thông tin của người sử dụng và cam kết tuân thủ các quy định của pháp luật Việt Nam; Người sử dụng dịch vụ công khai sự xuất hiện của mình trên mạng xã hội bằng cách sử dụng đúng thông tin cá nhân, tổ chức; Có trách nhiệm cùng các cơ quan quản lý loại bỏ các thông tin xấu độc…

Quy tắc ứng xử trên mạng xã hội được phân chia cho các đối tượng cụ thể, gồm: quy tắc cho cán bộ, công chức, viên chức và người lao động trong các cơ quan Nhà nước sử dụng dịch vụ mạng xã hội và quy tắc dành cho người dân. Trong đó, đối với cán bộ, công chức, viên chức, bộ quy tắc quy định rõ những điều “không được làm”, đồng nghĩa với việc “cấm” không được sử dụng mạng xã hội phục vụ cho các mục đích như: lạm dụng chức vụ, quyền hạn khi ứng xử trên mạng xã hội; Ứng xử thuận chiều với những thông tin xấu, độc, tin đồn gây ảnh hưởng tiêu cực; Ứng xử trái chiều với các chuẩn mực về đạo đức công vụ và đạo đức nghề nghiệp; Hay cung cấp thông tin nội bộ liên quan đến cá nhân, tổ chức mà do vị trí công tác của mình có được khi chưa được ủy quyền bởi cơ quan có thẩm quyền. 

Bên cạnh những điều “cấm”, bộ quy tắc cũng có nội dung khuyên cán bộ công chức nên làm, phải làm để góp phần xây dựng mạng xã hội an toàn, lành mạnh hơn. Đối với các nhà cung cấp dịch vụ mạng xã hội, cần ban hành và công khai các biện pháp phát hiện, thông báo và phối hợp với các cơ quan hữu quan để xử lý, ngăn chặn và đấu tranh loại bỏ các nội dung thông tin xấu độc, các tin đồn gây ảnh hưởng tiêu cực; Tôn trọng quyền được bảo vệ thông tin của người sử dụng, không cung cấp thông tin của người sử dụng cho bên thứ ba khi chưa được sự cho phép của chủ thể thông tin; Triệt để xóa bỏ, không lưu trữ thông tin (kể cả nội dung trò chuyện trực tuyến) mà người sử dụng dịch vụ đã tiến hành xóa bỏ. Đặc biệt, nhà cung cấp dịch vụ không được thu thập thông tin khi người sử dụng dịch vụ chưa được cho phép hay không không biết thiết bị thu thập thông tin; Thu thập thông tin trong các nội dung trò chuyện trực tuyến của người sử dụng mạng xã hội.

Trong khi đó, người sử dụng mạng xã hội phải công khai danh tính, đầu mối liên lạc của cá nhân có trách nhiệm phát ngôn trên mạng xã hội của tổ chức, cá nhân trực tiếp thực hiện quản trị, đăng tải nội dung thông tin lên mạng xã hội…

Giải pháp để đi vào thực tiễn

Tại Việt Nam, quy tắc vốn không có tính ràng buộc về pháp lý, nhằm hướng dẫn, gợi ý khi cung cấp và sử dụng dịch vụ mạng xã hội, nên làm thế nào để cho quy tắc này khả thi là một vấn đề không nhỏ.

Theo PGS. TS Nguyễn Thị Trường Giang, để  bộ quy tắc này đi vào thực tiễn, cần nâng cao nhận thức của người dân về mạng xã hội nói chung và bộ quy tắc ứng xử nói riêng, nhưng thay vì cách làm dàn trải, thiếu trọng tâm, cần tác động nhằm thay đổi, nâng cao nhận thức của đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức, người lao động trong các tổ chức, cơ quan, doanh nghiệp… “Đây là những người có trình độ tương đối cao trong xã hội, lại gắn bó và chịu sự ràng buộc của một tập thể, tổ chức nhất định nên việc đo lường sự thay đổi, biến chuyển cũng dễ dàng hơn” - PGS. TS Nguyễn Thị Trường Giang nêu quan điểm.

Bên cạnh đó, trước thực trạng là người tham gia mạng xã hội ngày càng được trẻ hóa, bộ quy tắc ứng xử này cần được phổ biến ngay trong nhà trường; Khuyến khích các cơ quan báo chí, tổ chức, doanh nghiệp, trường học… xây dựng bộ quy tắc ứng xử trên mạng xã hội dựa vào điều kiện, đặc điểm của mình, hoặc đưa nguyên tắc ứng xử trên mạng xã hội vào nội quy của cơ quan. PGS. TS Nguyễn Thị Trường Giang cũng cho rằng, mặc dù là bộ quy tắc ứng xử nhưng cũng cần có cơ chế giám sát và chế tài xử phạt đối với những trường hợp vi phạm, thay vì chỉ “chịu trách nhiệm trước pháp luật” sẽ thiếu tính răn đe. 

Nhiều quốc gia phát triển đã đặt ra những quy tắc khắt khe đối với người tham gia mạng xã hội, nhằm xây dựng môi trường “ảo” an toàn, lành mạnh. Ví dụ, Chính phủ Scotland, Văn phòng Nội các Vương quốc Anh, Văn phòng Hội đồng liêm chính của TP Toronto (Canada), Bộ TT-TT Vương quốc Bhutan, Bộ Quốc phòng Nga… đều ban hành Bộ quy tắc ứng xử trên mạng xã hội. Tại Trung Quốc và Liên minh châu Âu, sau khi ban hành bộ quy tắc, các doanh nghiệp công nghệ thông tin có tầm ảnh hưởng lớn trong xã hội bắt buộc phải ký cam kết thực hiện.