Chân dung nhà khoa học giúp thế giới có được vaccine Covid-19 giá rẻ

• [ẢNH] Vaccine chống dịch Covid-19 có thể tới tay bác sĩ chữa bệnh vào tháng 9
• Hãng Pfizer điều chế vaccine chuyên chống biến thể Delta

Giáo sư Adrian Hill, Giám đốc Viện Jenner, trường Đại học Oxford và Giáo sư Sarah Gilbert

Thông tin quan trọng được công bố với thế giới

Ngày 23-11-2020, trường Đại học Oxford (Vương quốc Anh) và đối tác AstraZeneca công bố thông tin quan trọng với thế giới: “Vaccine ngừa Covid-19 do họ hợp tác sản xuất có hiệu quả từ 70-90%”. Trước đó, 2 Hãng dược Pfizer và Moderna đã công bố hiệu quả của loại vaccine họ đang phát triển lần lượt là 95% và 94,5%. Thông báo của Oxford/AstraZeneca đã đặt bước đệm cho quá trình phê duyệt loại vaccine tiếp theo giúp thế giới đối phó với đại dịch Covid-19. Theo thống kê của Wego Travel Blog, gần 8 tháng sau, tính đến ngày 16-8-2021, vaccine của Oxford/AstraZeneca đã được 121 quốc gia và vùng lãnh thổ cho phép sử dụng.

Khác với các loại vaccine ngừa Covid-19 do Pfizer và Moderna sản xuất đang được bán với giá gần 20 USD/liều, các nước có thể mua vaccine của Oxford/ AstraZeneca với giá chưa đến 3 USD/liều. Công ty AstraZeneca cũng hứa sẽ không thu lợi khi đại dịch đang diễn ra, giúp các nước đang phát triển và nước nghèo có thể tiếp cận vaccine. Ít ai biết rằng người đứng sau thành công của vaccine Oxford/AstraZeneca và giúp các liều tiêm được bán với giá rẻ là nữ Giáo sư về vaccine tại Viện Jenner của trường Đại học Oxford.

Cuộc chạy đua với virus chứ không phải kiếm tiền

Thực tế, vào thời điểm tháng 1-2020, Giáo sư Sarah Gilbert và nhóm của nhà khoa học tại Viện Oxford’s Jenner đang chế tạo vaccine virus Ebola. Nhưng tâm trí của nữ Giáo sư Sarah Gilbert lúc đó và của hầu hết mọi người trong cộng đồng vaccine đều hướng về loại virus Corona mới đang lan truyền nhanh chóng ở Trung Quốc. Một ngày sau, khi các nhà khoa học Trung Quốc công bố trình tự gene của Covid-19, Giáo sư Sarah Gilbert đã hướng dẫn nhóm của mình quay sang nghiên cứu vaccine phòng virus Corona. “Ngay từ đầu, chúng tôi coi đây là một cuộc chạy đua với virus chứ không phải một cuộc chạy đua với các nhà phát triển vaccine khác. Chúng tôi là trường đại học và chúng tôi không làm việc này để kiếm tiền” - Giáo sư Sarah Gilber khẳng định.

“Chúng tôi đã hành động nhanh chóng” - Giáo sư Teresa Lambe, đồng nghiệp của Giáo sư Sarah Gilbert tại Oxford cho biết. Thực tế, chỉ trong 1 tuần sau khi các nhà khoa học Trung Quốc công bố cấu trúc di truyền của loại virus mới, nhóm của bà Gilbert đã “thiết kế” xong vaccine Covid-19. Tình hình khẩn cấp trong bối cảnh đại dịch Covid-19 hoành hành khắp thế giới khiến Giáo sư Sarah Gilbert phải tăng giờ làm việc. Giáo sư Teresa Lambe cho biết đồng nghiệp Gilbert làm việc từ sáng sớm đến tận tối muộn. Đôi khi, bà Lambe nhận được E-mail bà Gilbert gửi lúc 4 giờ sáng… “Đó là công việc khó khăn và hiện tại vẫn vậy, để làm một điều gì đó thực sự quan trọng” - Giáo sư Sarah Glibert từng chia sẻ với báo Observer (Anh).

Câu chuyện ở trường Đại học Oxford

Tại một diễn biến khác, trường Đại học Oxford khuyến khích các nhà khoa học thành lập công ty tư nhân để thu hút đầu tư từ bên ngoài vào các nghiên cứu của mình. Trước đại dịch Covid-19, quyền phát triển và sản xuất vaccine thuộc sở hữu của Vaccitech - một công ty được Giáo sư Sarah Gilbert và Giáo sư Adrian Hill thành lập vào năm 2015. Hai người sở hữu khoảng 10% cổ phần công ty. Theo thỏa thuận, trường Đại học Oxford giữ 50% quyền phát triển và sản xuất vaccine. Tuy nhiên, cả Vaccitech và trường Đại học Oxford mau chóng nhận ra rằng với một đại dịch như Covid-19, họ cần đối tác lớn để phụ trách việc sản xuất hàng tỷ liều vaccine. Do đó, Vaccitech chuyển lại quyền của mình cho trường Đại học Oxford để trường làm việc với AstraZeneca.

Công ty dược Anh - Thụy Điển AstraZeneca đã đạt được thỏa thuận phát triển, sản xuất và phân phối vaccine độc quyền trên toàn cầu với Oxford. Theo mong muốn của Giáo sư Sarah Gilbert và nhóm nghiên cứu, AstraZeneca cam kết không thu lợi nhuận từ vaccine Covid-19 trong đại dịch. Giá vaccine Covid-19 vẫn sẽ được giữ nguyên với các nước đang phát triển, kể cả khi đại dịch kết thúc. Sau đại dịch, nếu vaccine của Oxford/AstraZeneca vẫn tiếp tục được sử dụng, trường Đại học Oxford sẽ nhận được 6% tiền bản quyền từ doanh thu bán vaccine của AstraZeneca và 24% trong đó sẽ thuộc về Vaccitech.

Sự may mắn của thế giới

Giáo sư Sarah Gilbert sinh năm 1962 tại hạt Northamptonshire nước Anh. Cha bà làm việc trong lĩnh vực kinh doanh giày và mẹ bà là giáo viên tiếng Anh. Bà Gilbert lấy bằng cử nhân ngành Sinh học tại trường Đại học East Anglia rồi tiếp tục học Tiến sĩ hóa sinh chuyên ngành di truyền học tại trường Đại học Hull. Lúc đó, bà nhận ra rằng mình không thích chuyên ngành đã chọn và có ý định từ bỏ. May mắn thay cho thế giới ngày hôm nay khi năm xưa bà Gilbert đã không làm vậy và vẫn tiếp tục con đường nghiên cứu của mình. Sau khi hoàn thành chương trình Tiến sĩ, bà làm việc tại Trung tâm nghiên cứu bia và tập trung vào cách kiểm soát men bia rồi mới chuyển sang làm việc trong lĩnh vực liên quan đến sức khỏe con người.

Bà Sarah Gilbert chưa từng có ý định trở thành một chuyên gia về vaccine. Tuy vậy, vào giữa những năm 1990, bà nghiên cứu về bệnh sốt rét tại trường Đại học Oxford. Cơ duyên này đã dẫn đến việc bà Gilbert bắt đầu nghiên cứu vaccine sốt rét với Giáo sư Adrian Hill, Giám đốc Viện Jenner về nghiên cứu về ký sinh trùng sốt rét (plasmodium). Bà Gilbert nhanh chóng bắt tay vào nghiên cứu vaccine thử nghiệm, bắt đầu với loại vaccine kích thích tế bào bạch cầu để chống lại bệnh sốt rét, sau đó là vaccine cúm “phổ thông”. Sự nghiệp khoa học của bà Gilbert gián đoạn vào năm 1998 khi bà sinh ba, 2 gái và 1 trai.

“Tiền đưa chúng đi nhà trẻ còn nhiều hơn thu nhập của tôi lúc đó” - bà Gilbert chia sẻ. Sau đó, chồng bà, nhà khoa học Rob Blundell, đã hy sinh sự nghiệp để chăm sóc con cái. Dù các con của bà Gilbert được tự do lựa chọn con đường riêng của mình, họ đều chọn ngành hóa sinh tại trường đại học. Hai con gái của bà Gilbert là Caitlin và Susannah theo học tại Oxford và con trai bà - Freddie là sinh viên Đại học Bath.

Từ vaccine ngừa Ebola đến vaccine phòng Covid-19

Sau khi quay lại Oxford, Tiến sĩ Gilbert thăng tiến nhanh chóng. Bà trở thành Giáo sư tại Viện Jenner danh giá của trường Đại học Oxford. Nhà khoa học này cũng thành lập nhóm nghiên cứu riêng để nỗ lực tạo ra một loại vaccine có hiệu quả với mọi chủng virus cúm. Năm 2014, Giáo sư Sarah Gilbert dẫn dắt cuộc thử nghiệm vaccine đầu tiên ngừa Ebola. Và khi dịch MERS-CoV (hội chứng hô hấp Trung Đông) bùng phát, bà Gilbert đến Ả Rập Xê Út để phát triển một loại vaccine cho loại virus Corona này.

Tuy nhiên, vaccine MERS chỉ mới thử nghiệm lần thứ 2 thì đại dịch Covid-19 xuất hiện vào đầu năm 2020 ở Trung Quốc. Bà Gilbert nhanh chóng nhận ra rằng mình có thể tạo ra vaccine Covid-19 tương tự cách đã làm với MERS. Các con của Giáo sư Sarah Gilbert cũng thể hiện sự ủng hộ mẹ bằng cách tình nguyện tham gia thử nghiệm vaccine Oxford/ AstraZeneca. Thử nghiệm đạt kết quả tốt, bà Gilbert và nhóm của mình đứng trước cơ hội kiếm hàng triệu USD.

Tuy vậy, Giáo sư Sarah Gilbert và nhóm nghiên cứu tại Oxford chọn từ bỏ bằng sáng chế vaccine để có thể cứu sống hàng chục triệu người trên thế giới, theo Tổ chức truyền thông Investigate Europe. “Chúng tôi có một số lượng lớn những người đã làm việc thực sự, thực sự chăm chỉ trong rất nhiều giờ, ngày này qua ngày khác. Liên tục không ngừng. Nhưng chúng tôi biết điều đó có thể giúp ích rất nhiều người nên đã cùng nhau nỗ lực” - Giáo sư Sarah Gilbert khẳng định. Hiện vaccine AstraZeneca có giá chưa đến 3USD/liều, trong khi giá của vaccine Sinopharm là khoảng 13,6USD/liều hay Moderna khoảng 33USD/liều.

Giáo sư Sarah Gilbert - nhà khoa học người Anh có trái tim nhân hậu

Trong giải đấu quần vợt Wimbledon mới đây, cả khán đài đã đứng dậy vỗ tay cảm ơn, khi khán giả vô tình phát hiện ra sự có mặt của Giáo sư Sarah Gilbert vì những cống hiến to lớn cho khoa học và bởi tấm lòng nhân hậu với cộng đồng. Bà đã có thể trở thành triệu phú nếu bán kết quả nghiên cứu này cho các công ty dược phẩm. Hãng sản xuất đồ chơi nổi tiếng Mattel Inc. cũng vừa ra mắt phiên bản mới búp bê Barbie được tạo từ hình mẫu Giáo sư Sarah Gilbert để vinh danh nhà khoa học này.