Bộ phim đầu tiên về cuộc đời nghệ nhân Hà Thị Cầu

ANTD.VN - “Xẩm đỏ” là tên bộ phim tài liệu về nghệ nhân Hà Thị Cầu được đạo diễn Lương Đình Dũng thực hiện và hoàn thành từ cách đây 4 năm song phải đến bây giờ mới có thể đến tay những người yêu xẩm dưới dạng đĩa DVD.

 “Xẩm đỏ”  là bộ phim tài liệu đầu tiên làm về cuộc đời hát xẩm nghệ nhân Hà Thị Cầu

Chấp nhận lỗ để đưa xẩm đến mọi người

Lý do của sự chậm trễ này như tâm sự của đạo diễn Lương Đình Dũng là bởi anh không nhận được nhiều sự quan tâm, ủng hộ để có thể giới thiệu bộ phim này đến với khán giả. Còn tại sao không mấy người mặn mà với bộ phim anh làm có lẽ cũng không khó hiểu bởi trong dòng chảy của xẩm từ xưa đến nay, đã có lúc bộ môn nghệ thuật này đứng trước nguy cơ thất truyền.

Tuy nhiên, sau khi có một nhóm các nghệ nhân trẻ yêu xẩm biết được sự tồn tại của “Xẩm đỏ” và tìm gặp anh với mong muốn được tiếp cận những tư liệu quý này. Nghe họ hát, cảm nhận được sự say mê chân thành mà họ dành cho xẩm, Lương Đình Dũng bảo anh thấy cảm động và quyết định bỏ tiền túi, chấp nhận lỗ để đưa bộ phim tài liệu của mình đến với mọi người bằng việc phát hành đĩa DVD.

“Xẩm đỏ” là tên ban đầu và cũng là tựa đề cuối cùng được đạo diễn Lương Đình Dũng chọn đặt cho bộ phim của mình. Có nhiều sự giải thích cho cái tên này, rằng màu đỏ là gam màu báo động về một loại hình nghệ thuật đang đứng trước nguy cơ bị thất truyền, đó còn là màu sắc gợi nhắc đến mồ hôi nước mắt và thân phận hẩm hiu, khốn khó của những người hát xẩm.

Tuy nhiên, đạo diễn Lương Đình Dũng chia sẻ anh chọn cái tên này đơn giản vì khi nghĩ đến xẩm, anh nghĩ ngay đến màu đỏ bởi mỗi lời ca, giai điệu của xẩm cất lên đều khiến người nghe không thể ngồi yên mà chộn rộn cảm xúc trong lòng.

Toàn bộ phim không có lời bình mà được xây dựng giống như một sự độc diễn của nghệ nhân Hà Thị Cầu. Đạo diễn Lương Đình Dũng cho biết anh không muốn đem lời bình vào “Xẩm đỏ” mặc dù làm thế sẽ khiến phim dễ xem hơn. Đổi lại, anh muốn khán giả tự cảm nhận như đang được xem, được nghe và được đối thoại với chính nhân vật. 

Sự may mắn tình cờ

Đạo diễn Lương Đình Dũng kể lần đầu tiên khi anh cùng êkip đến nhà nghệ nhân Hà Thị Cầu để quay, vừa nhìn thấy mọi người, bà đã khóc. Chẳng ai dám hỏi vì sao nghệ nhân Hà Thị Cầu lại khóc nhưng đều đoán được rằng vì lâu rồi bà mới có người đến thăm. Đó cũng là lần duy nhất êkip làm phim chứng kiến bà xúc động rơi nước mắt. Từ đó trở đi, cho tới tận khi thước phim cuối cùng đóng lại, tuyệt nhiên dù xúc động đến mấy nghệ nhân Hà Thị Cầu cũng không khóc. 

Cũng theo lời kể của đạo diễn Lương Đình Dũng thì khi làm phim về nghệ nhân Hà Thị Cầu, anh và êkip gặp rất nhiều may mắn. Như hôm đầu tiên khi cả đoàn vừa vượt đường xa lên đến nhà nghệ nhân Hà Thị Cầu cũng là lúc khu vực nơi bà sống đang có lịch mất điện luân phiên, thế nhưng đến đúng lúc quay thì lại có điện.

Không chỉ vậy, tình cờ một nhóm hát xẩm từ Thanh Hóa và Nghệ An cũng tìm đến thăm bà nên cảnh mọi người quây quần tụ họp tưng bừng cũng nhanh chóng được đoàn làm phim ghi lại. Có lần, đúng đến phân đoạn cần quay cảnh mưa, chiếc máy tạo mưa được họa sĩ trong đoàn hì hụi vác từ thành phố theo nhưng cuối cùng lại không dùng đến vì đúng lúc quay thì có trận mưa lớn và cảnh mưa trong phim nhờ thế mà rất thật và sống động.

Có những chi tiết thú vị mà nói như lời đạo diễn Lương Đình Dũng là rất khó giải thích. Có lần, bà bị ốm và nằm luôn một chỗ. Trong khi cả êkip làm phim đang lo lắng vì phải chờ nghệ nhân Hà Thị Cầu khỏe lại mới có thể tiếp tục quay thì chỉ sáng hôm sau quay lại nhà thăm, đã thấy bà đang ngồi ngoài sân chơi với đàn mèo con mới đẻ.  

Bắt tay vào làm bộ phim này, đạo diễn Lương Đình Dũng bảo anh nhận ra nếu nghệ nhân Hà Thị Cầu làm theo những gì đúng như trong kịch bản đề ra thì sẽ thiếu đi sự tự nhiên, mà bản thân bà cũng khó làm theo.

Đơn giản như khi quay cảnh bà ngồi hát xẩm, lúc máy quay đã chuẩn bị xong xuôi chỉ chờ bà hát thì thế nào bà cũng bị rơi vào trạng thái: “quên rồi”. Cũng từ đó, anh quyết định xoay tắt kịch bản, không làm theo trình tự đã định mà quay kiểu “tay bo”, tức là toàn ráo trước với nghệ nhân Hà Thị Cầu là “bọn con chưa quay đâu nhé”, xong ngồi tỉ tê hỏi chuyện và gợi cảm hứng để bà hát, kể đủ thứ chuyện trên đời.

Làm xong 68 phút phim “Xẩm đỏ”, đạo diễn Lương Đình Dũng tiết lộ anh còn hơn 1.200 phút phim quay về nghệ nhân Hà Thị Cầu và sẽ để dành đó làm tư liệu cho những ai yêu xẩm sau này. Số lượng vài nghìn đĩa ấn hành, anh muốn dành một nửa tiền bán đĩa để dành tặng cho con cháu nghệ nhân Hà Thị Cầu, nửa còn lại anh dành cho các nghệ nhân xẩm có hoàn cảnh khó khăn. Số tiền có thể không nhiều nhưng đó là ân tình mà anh muốn dành cho xẩm.