Bệnh ma làm và lời nguyền mó nước

ANTĐ - Đã nhiều lần Sở Y tế Hòa Bình chỉ đạo Trung tâm y tế dự phòng tỉnh phối hợp với Trung tâm Phòng chống bệnh xã hội và các đơn vị liên quan tiến hành khảo sát tình hình bệnh tật, xét nghiệm nước tại bản Vắt. Theo kết quả xét nghiệm, 17 chỉ số hóa lý và vi sinh hoàn toàn nằm trong giới hạn cho phép. Thế nhưng nguyên nhân lý giải về những tật bệnh đang ngày ngày dày xéo bản nghèo ở Đồng Bảng, Mai Châu, Hòa Bình vẫn chưa thật sự tìm được câu trả lời thỏa đáng.

Mó nước bản Vắt (xã Đồng Bảng, Mai Châu, Hòa Bình)

Câu chuyện về một bản nghèo, chỉ hơn 50 hộ dân nhưng vào lúc cao điểm quá nửa trong số đó mắc những căn bệnh tai ác như mù lòa, câm điếc, dị tật bẩm sinh, thần kinh,… dần rõ nét khi tôi đặt chân tới bản Vắt. Nằm cách trung tâm thị xã Mai Châu chưa đầy 4km nhưng bản nhỏ này dường như tách biệt hẳn với thế giới bên ngoài, và được bao bọc bởi những đồi dốc cao. Dọc triền đồi là những căn nhà rách nát, xiêu vẹo đang chực chờ… đổ sụp. Xa xa, những tiếng rên ư ử vọng lại rồi cả những tiếng hú hét la ó, chửi bới khiến cho người ta có cảm giác rờn rợn khi càng đi sâu vào bản.  Đi cùng với những âm thanh ấy là những câu chuyện hoang đường về những lời nguyền được người ta thêu dệt nên khiến cho bản nghèo thưa vắng lại càng thêm xa lạ.

“Bản bệnh tật”

Tôi tìm đến bản Vắt cũng với một cảm giác rờn rợn như vậy. Nhưng khi vừa đến nơi đã thấy thấp thoáng những đứa trẻ chạy qua chạy lại. Như không để tâm đến những âm thanh ghê người phát ra xung quanh, những đứa trẻ lấp ló sau cánh cửa cắm đầu chạy mải miết qua những con dốc rồi lẩn khuất vào bụi cây, đám cỏ ven đường. Từ bao lâu nay, bản Vắt đã “chìm nghỉm” trong sự hành hạ của những căn bệnh quái ác. Những căn bệnh không rõ nguyên nhân đã cướp đi sinh mạng bao người, phần lớn là trẻ em đang khiến bản Vắt ngày một đìu hiu, quạnh quẽ, khiến cho cuộc sống những người dân quyết bám trụ lại bản ngày một tiêu điều. Ngày trước có người ác khẩu đã đặt cho bản cái tên “Bản bệnh tật”. Vì ở bản có nhiều người bị điên, thần kinh, động kinh nên người ta còn đồn thổi rằng đó là bệnh… ma làm.

Cái tên đó có thể chỉ là kết quả của những lời dèm pha đồn thổi về chuyện xảy ra ở bản Vắt. Nhưng ở một khía cạnh nào đó, nó lại phản ánh đúng thực trạng đang diễn ra tại bản Vắt. Chẳng phải ngẫu nhiên mà một khu vực chỉ cách trung tâm thị xã Mai Châu có vài km lại biến thành ốc đảo, không mấy người lai vãng. Tình trạng dị tật xuất hiện dày đặc tại bản Vắt đã được chính quyền biết đến từ cách đây nhiều năm. Đặc biệt, theo một điều tra sức khỏe tại bản cách đây vài năm đã cho một con số thống kê “đáng sợ” khi có tới 21/40 hộ dân có người bị dị tật. Tuy hiện nay tình trạng này đã giảm khá nhiều nhưng vẫn ở mức cao 16/58 hộ dân. Song con số giảm là do số bệnh nhân cũ… đã mất nên tỉ lệ đã giảm đi trông thấy.

Ở bản Vắt, hoàn cảnh bi thảm nhất là ở nhà anh Lò Văn Điều. Anh Điều có một người em trai phát điên đã hơn 10 năm nay là Lò Văn Suất. Trước khi phát bệnh, anh Suất đã có thời gian dài làm công tác Đoàn thanh niên xã. Căn nhà sàn thênh thang cả gia đình đang sống cũng là từ công sức của Suất mà ra. Nhưng bỗng nhiên tai họa đã ập đến với người trai làng khỏe mạnh ấy. Từ một thanh niên bình thường công tác đoàn năng nổ, Lò Văn Suất bỗng nổi điên, cầm dao rừng đi khắp làng, gặp ai là kề dao vào cổ dọa giết. Những người thân trong gia đình cũng đều đã từng bị Suất đe dọa. Cả ngày Suất lang thang khắp bản, có khi biến vào rừng rồi khi trở ra vẫn với với bộ dạng xơ xác như con ma rừng. Cực chẳng đã, thương em, Điều quyết định bắt em nhốt vào trong cũi ở sau căn nhà để bảo vệ những người dân trong bản cũng như bảo vệ chính em trai mình. Chiếc cũi cao chỉ ngang tầm người, đủ cho một thanh niên có thể động cựa một cách khó khăn bên trong.

Trời cuối tháng 10 bắt đầu chuyển rét, màn đêm buông xuống cũng kéo những cơn gió lạnh ùa về thế nhưng trong cũi, Suất vẫn chỉ cuốn hờ một chiếc chăn. Tấm liếp che gió cho chiếc cũi chưa kịp kéo lên đã nghe thấy Suất gào thét, cào cấu và chửi bới. Khổ cho Suất là khi bị bệnh anh không còn biết mình đang làm gì, nói gì, anh chửi xa xả cụ Lò Thị Tuyết là mẹ đẻ của chính mình. Nghe con chửi, lại càng thương con, người mẹ già quặn thắt trong đau khổ đến mòn mỏi. Cuộc đời khắc khổ đã hằn những nếp nhăn dài trên khuôn mặt héo hắt của cụ. Căn bệnh quái ác đã cướp đi không chỉ tuổi thanh xuân, hoài bão ước mơ của Suất mà còn tước đoạt tương lai của cả gia đình. Chỉ những lúc ngủ, Suất mới không đe dọa, phá làng, phá xóm. Thấy Suất trở bệnh, cô vợ sắp cưới cũng vội vàng bỏ đi tìm hạnh phúc bên người khác. Và thế là Suất lại càng điên loạn suốt ngày lồng trong cũi rồi phá phách.

Từ nhà anh Lò Văn Điều, chúng tôi tìm sang nhà ông Hà Công Nhất. Ông có người con gái lớn là Hà Thị Nhính năm nay đã ngoài 30 tuổi nhưng cũng mắc bệnh thần kinh từ nhỏ. Mỗi khi trái nắng trở trời, thay đổi thời tiết, chị lại phát bệnh. Chị la hét chạy khắp làng bất kể ngày hay đêm, nắng hay mưa. Vợ ông mấy năm nay bị bệnh khớp nằm một chỗ, bản thân ông cũng đau thần kinh, đi lại, nói năng rất khó khăn. Tất cả công việc trong nhà trông cả vào cậu con trai Hà Công Nhiên. Vì là gia đình thuộc diện nghèo, nên năm 2005, tỉnh Hòa Bình đã làm một căn nhà tình thương cho gia đình ông. Cả nhà có 4 người thì có đến 3 người bị bệnh tật hành hạ. Giờ miếng ăn lo còn chưa chắc đủ huống chi tiền chạy chữa bệnh tật cho người thân - nghĩ đến đó anh Nhiên lặng quay mặt giấu nỗi buồn trong những tiếng ho khan.

Trong xóm nghèo này, mỗi nhà một hoàn cảnh, mỗi nhà lại bị một người bệnh đeo đẳng. Gia đình chị Lò Thị Nguyệt ở trong căn nhà lá đơn sơ đến mức tuềnh toàng dột nát như chỉ để sống tạm bợ cho qua ngày giờ chỉ còn mình chị. Năm 1990 bố chị, ông Hà Văn Xường tự nhiên bị bại liệt trong hoàn cảnh vợ bị bệnh động kinh cũng nằm một chỗ, chán chường ông tìm đến cái chết bằng cách tự tử. Ba năm sau đến lượt người mẹ tội nghiệp của chị cũng qua đời. Tưởng như nhà còn hai chị em nương tựa vào nhau thì đầu năm 2004 người em trai Lò Văn Khôi vừa mới nhập ngũ được mấy tháng bỗng phát bệnh thần kinh, không lâu sau cũng chết. Anh em họ hàng thân thích giờ chỉ còn mỗi bà cô ruột cũng bị tâm thần nặng. Cả gia đình 4 người có đến 3 người bệnh tật khiến không ai thèm đến hỏi cưới chị. Chị cứ sống trong căn nhà lá, nắng thì như thiêu như đốt mà mưa thì trong nhà cũng chỉ như ngoài sân.

Có nhiều người đồn thổi một câu chuyện về nguồn nước chính của người dân nơi đây. Người ta cứ cho rằng mó nước kỳ lạ mà hằng ngày dân bản vẫn sử dụng chính là nguyên nhân làm cho trong làng có nhiều người bị… điên.  Không biết ngọn nguồn mó nước chảy đến từ nơi nào, nhưng nước trong mó quanh năm trong vắt nhìn thấy tận đáy. Mùa đông thì ấm, mùa hè lại mát. Cán bộ của Trung tâm y tế dự phòng tỉnh đã từng phối hợp với Trung tâm Phòng chống bệnh xã hội và các đơn vị liên quan tiến hành khảo sát tình hình bệnh tật, mối liên quan giữa nguồn nước và bệnh tật ở bản Vắt để làm rõ các thông tin trong dư luận. Kết quả kiểm tra cho thấy 17 chỉ số hóa lý và vi sinh hoàn toàn nằm trong giới hạn cho phép.

Lý giải về lời nguyền mó nước

Về tình hình bệnh mãn tính và dị tật bẩm sinh, qua kết quả điều tra đánh giá của đoàn công tác Sở Y tế Hòa Bình, bản Vắt có 16 người mắc bệnh/ 58 hộ dân/ 239 nhân khẩu, tỷ lệ chiếm 6,69%, trong đó 7/16 trường hợp có yếu tố di truyền, đó là câm điếc bẩm sinh, dị tật bẩm sinh và thiểu năng trí tuệ. Cũng theo Trung tâm y tế dự phòng của tỉnh Hòa Bình thì có 10 trường hợp phát bệnh trước khi đến sống tại xóm, ngoài ra có thêm 2 trường hợp mù lòa do tuổi già, nâng trường hợp có bệnh không liên quan đến môi trường sống tại bản lên 75%. Tuy nhiên, cơ quan y tế này cũng thừa nhận có 2 trường hợp mắc bệnh có sử dụng nước tại mó Vắt.

So sánh với các địa phương trên cả nước, cơ cấu bệnh mãn tính và dị tật tại xóm Vắt không có sự khác biệt. Tỷ lệ tâm thần là 0,84%, thấp hơn so với tỷ lệ tâm thần theo nghiên cứu của Viện Sức khỏe tâm thần là 1%. Tỷ lệ động kinh 0,84%, tương đương với tỷ lệ được công bố năm 2007 của Công ty Sanofi Aventis nghiên cứu tại 108 quốc gia là 0,89%. Tỷ lệ thiểu năng trí tuệ là 1,7%, tỷ lệ dị tật bẩm sinh và câm điếc bẩm sinh là 2,51 % cũng tương đương với các chỉ số đã được các nhà khoa học nghiên cứu và công bố. Như vậy, tại xóm không có tình trạng các bệnh gia tăng đột biến về số lượng so với các địa phương khác.

Tuy nhiên đó chỉ là những  con số thống kê để đối chiếu so sánh. Cho đến thời điểm này, các cơ quan chức năng vẫn chưa chỉ ra thực chất căn nguyên của những người bệnh ở “bản bệnh tật”. Việc cho rằng  nguyên nhân mắc bệnh là do di truyền hay phát bệnh trước khi đến xóm chưa thật sự thỏa đáng. Trong lúc còn đang quay cuồng vật lộn với bệnh tật, tai ương đang phủ kín bản nghèo này thì người dân vẫn cứ hoang mang đi tìm những lời giải thích cho riêng mình.