Ở cổng trụ sở xã cũ nằm trên đường Trung Mầu, tôi gặp một nhóm người đang ngồi bên bàn trà sôi nổi trò chuyện. Hỏi thăm thì được biết, cho dù có sáp nhập, trụ sở xã mới chuyển cách đây chừng 6 - 7km, nhưng Phòng truyền thống Trung Mầu vẫn không hề thay đổi.
 |
Trụ sở xã Trung Mầu cũ, nơi đặt Phòng truyền thống cách mạng Trung Mầu |
Những ngày này năm ấy
Ông Nguyễn Đức Phục, một người trong nhóm, hăng hái dẫn tôi lên tầng 3 nơi đặt phòng truyền thống. Rất may, tôi gặp cô Thanh Hà, một người con của làng Trung Mầu hiện làm cán bộ văn hóa xã Phù Đổng sáng nay dẫn đoàn học sinh tới đây sinh hoạt hè. Đảm nhiệm nhiệm vụ thuyết minh, cô Thanh Hà cho biết: “Xã Trung Mầu trước khi được chuyển về huyện Gia Lâm năm 1961 thì thuộc huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. Năm 1941, đồng chí Nguyễn Duy Thân được Xứ ủy Bắc Kỳ và Ban cán sự Đảng tỉnh Bắc Ninh phân công về Trung Mầu gây dựng cơ sở cách mạng. Đến năm 1943 có thêm đồng chí Nguyễn Chấn, cả 2 nhanh chóng xây dựng thêm nhiều cơ sở nên giờ đây làng có tới 18 gia đình được công nhận là “Gia đình có công với nước” đấy chú ạ”.
 |
Bằng “Có công với nước” do Nhà nước tặng nhân dân xã Trung Mầu. Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng Phạm Văn Đồng ký năm 1977 |
Do địa bàn có cơ sở cách mạng vững nên Trung Mầu trở thành “an toàn khu” của Xứ ủy Bắc Kỳ. Các đồng chí Trường Chinh, Hoàng Quốc Việt, Văn Tiến Dũng, Lê Quang Đạo... thường xuyên qua đây chỉ đạo cách mạng. Ngôi nhà của cụ Nguyễn Xuân Ca được Xứ ủy dùng đặt máy in để in ấn tài liệu, truyền đơn và báo chí. Tôi hỏi: “Địa bàn vững như thế chắc tình hình chung cũng ổn?”. Cô Thanh Hà lắc đầu: “Đâu có chú. Trước năm 1945, ở địa bàn xã cũng gian nan lắm. Cả xã có 800 mẫu ruộng thì địa chủ chiếm 20%, công điền (tức ruộng thuộc chính quyền cai trị) chiếm 30%. Đầu năm 1945 xã có 30 người bị chết đói, 11 gia đình phải bán con, 95% số dân mù chữ. Tình cảnh như vậy nên người dân chỉ một lòng hướng theo Việt Minh, hướng về cách mạng”. Nói rồi cô Thanh Hà đưa cho tôi xem cuốn “Lịch sử Đảng bộ và nhân dân xã Trung Mầu giai đoạn 1930 - 2015”. Cô bảo: “Chú tranh thủ đọc giúp cháu. Cháu xin phép đi thuyết minh cho các em học sinh”.
 |
Lá cờ Việt Minh dẫn đầu đoàn tuần hành của nhân dân Trung Mầu ngày 11-3-1945 |
Tôi mở cuốn sách và như bị hút vào lịch sử: “Được sự chỉ đạo sát sao của Xứ ủy Bắc Kỳ và Ban cán sự Đảng tỉnh Bắc Ninh, Chi bộ xã Trung Mầu đã triệu tập cuộc họp (9-3-1945) bàn kế hoạch khởi nghĩa..”. Chi bộ xã thông qua hoạt động công khai của Mặt trận Việt Minh xã, tiến hành thành lập Ủy ban Dân tộc giải phóng gọi tắt là Chính quyền cách mạng xã, lập Trung đội tự vệ, nhanh chóng tịch thu kho thóc của Nhật và địa chủ Hồ Thị Hiên để cứu đói cho nhân dân. Đặc biệt là biện pháp mềm dẻo khi mời hào lý ra chùa Hưng Đô nghe cán bộ cách mạng giải thích và yêu cầu nộp giấy tờ, sổ sách và con triện. Những bước đi ban đầu cho thấy Chi bộ Đảng xã Trung Mầu đã thực hiện ngay nhiệm vụ khi thấy điều kiện đã chín muồi. Tính đến ngày 10-3-1945 mọi công việc cho khởi nghĩa đã được chuẩn bị chu đáo và chi tiết tới từng đảng viên, từng thôn xóm.
Nối tiếp truyền thống cha anh
Chiều 10-3-1945, hưởng ứng lời kêu gọi của Mặt trận Việt Minh xã, các chiến sĩ tự vệ đã phất cờ đỏ sao vàng, xã Trung Mầu cũng “dậy sóng” từ thời điểm đó, sức mạnh quần chúng sục sôi không gì ngăn cản nổi. Buổi tối hôm đó, khí thế cách mạng bừng bừng sôi sục, đèn đuốc được thắp sáng, quần chúng học tập, hội họp ca hát công khai, trẻ già thức thâu đêm sửa sang vũ khí, chuẩn bị cho cuộc đấu tranh tiếp theo nhằm biểu dương lực lượng cách mạng, uy hiếp kẻ thù. Tôi gập cuốn sách lại và đứng hồi lâu trước “hai nhân chứng”, đó là bức ảnh đen trắng chụp chùa Hưng Đô (chùa Đô) và bức tranh sơn dầu miêu tả cảnh quần chúng mít-tinh chiều 10-3-1945. Cô Thanh Hà tới bên và cho biết: “Chùa Đô chính là “đại bản doanh” của chính quyền cách mạng xã Trung Mầu hồi khởi nghĩa giành chính quyền đấy chú ạ”.
 |
Cô Thanh Hà đang hướng dẫn học sinh tham quan Phòng truyền thống |
Mờ sáng 11-3-1945, khí thế cách mạng càng sục sôi. Vẫn tại chùa Hưng Đô của làng, đúng 6h sáng cuộc mít-tinh bắt đầu, có đầy đủ nhân dân xã Trung Mầu tham dự. Chính quyền cách mạng đứng ra tuyên bố xóa bỏ chính quyền thực dân, thành lập Ủy ban Cách mạng giải phóng lâm thời. Cô Thanh Hà kể: “Đến 8h, một cuộc tuần hành gần 300 người xuất phát từ Trung Mầu sang bên xã Dương Húc, cách Trung Mầu 5km, do đồng chí Hồ Thị Bẩy cầm cờ đỏ sao vàng đi đầu. Sau khi tới Dương Húc thì quần chúng nhân dân tổ chức mít-tinh. Đồng chí Trần Đức Thịnh - Xứ ủy viên Xứ ủy Bắc Kỳ (phụ trách 2 tỉnh Bắc Ninh và Bắc Giang) tuyên bố thành lập chính quyền cách mạng tại xã Trung Mầu và Dương Húc. Cuộc mít-tinh kết thúc đoàn người lại tiếp tục tuần hành thị uy tới các xã bên cạnh”.
Theo đó, Ủy ban Giải phóng lâm thời xã Trung Mầu được thành lập do ông Nguyễn Văn Vương, nguyên lý trưởng theo cách mạng, làm Chủ tịch. Phó Chủ tịch là Đảng viên Cộng sản Dương Quang Đĩnh. “Cuộc khởi nghĩa giành chính quyền ở Trung Mầu đã thắng lợi mà cách mạng không tốn một viên đạn, không đổ một giọt máu” - cô Thanh Hà tự hào nói.
Làng Trung Mầu được Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng Phạm Văn Đồng ký tặng Bằng khen “Có công với nước” năm 1977. Đến năm 2000, Nhà nước phong tặng làng danh hiệu “Đơn vị Anh hùng lực lượng vũ trang thời kỳ chống thực dân Pháp” do Chủ tịch nước Trần Đức Lương ký.
 |
Ông Phục giới thiệu với tác giả tấm bia ghi nhận Trung Mầu là cơ sở an toàn khu đặt trong khuôn viên trụ sở cũ |
80 năm đã trôi qua, làng Trung Mầu (nay thuộc xã Phù Đổng) hôm nay đang cùng cả nước tiến vào kỷ nguyên mới với tinh thần cách mạng vẫn nung nấu, thôi thúc như ngày nào. Tôi nhìn lên vòm trời thu tháng 8, nắng lên cao, bầu trời xanh vời vợi. Đúng như cuốn sách đã viết: “Thành công có được là nhờ sự lãnh đạo trực tiếp của Đảng, của việc nhân dân Trung Mầu nắm bắt thời cơ, chủ động và phát huy được tinh thần cách mạng của quần chúng nhân dân”.
