Đền Bạch Mã thờ thần Long Đỗ (rốn rồng) - vị thần chủ của kinh thành Thăng Long có từ thế kỷ thứ IX
Theo nhà văn Tô Hoài thì chính tại nhà hàng Đông Hưng trên phố Hàng Buồm, Nguyễn Tuân đã viết tiểu thuyết “Thiếu quê hương” đăng dài kỳ trên Báo “Hà Nội Tân Văn”. Nguyễn Tuân vừa viết xong một kỳ báo, nhà in đã sẵn có người đứng chờ để lấy bài. Trả bài xong, lúc ấy Nguyễn Tuân mới nhẩn nha gọi người thổ ky (hầu bàn) mang thức ăn tới. Ông uống rượu bầu đào trong be, ăn cùng cơm rang gói trong lá sen.
Cái món cơm rang ở nhà hàng này rất đặc biệt. Cơm nhất định phải là thứ cơm tám nấu ở niêu đất. Cơm rang xong thì lá sen khô lót một lần rồi đến cơm rang, trên cùng là thịt xá xíu thái mỏng, vịt quay gỡ xương, buộc túm lại bằng lạt. Khi ăn, vừa mở gói lá sen đã thấy hương thơm ngào ngạt rồi. Nên nhớ rằng trong hoàn cảnh nào Nguyễn Tuân cũng xoay xở để ăn được những món ngon, cầu kỳ nhất.
Đền Bạch Mã (nhìn từ trên cao) nằm trên phố Hàng Buồm
Sự tích đền Bạch Mã
Lịch sử phố Hàng Buồm rất lâu đời. Bằng chứng là nơi đây có ngôi đền thuộc loại lâu đời nhất của Hà Nội, có từ thế kỷ thứ IX - đó là đền Bạch Mã thờ thần Long Đỗ (rốn rồng), vị thần chủ của kinh thành Thăng Long. Gọi là đền Bạch Mã là vì liên quan có tới thần ngựa trắng. Chuyện kể rằng khi Lý Công Uẩn rời đô từ Hoa Lư ra Thăng Long. Khi đào hào xây thành thì mấy lần đều đổ. Có người bảo vua rằng có vị thần ở đền Bạch Mã rất linh thiêng, đến cầu ở đấy tất sẽ xong.
Vua Lý Nam Đế cho người ra đền cầu thì thấy một con ngựa trắng từ trong đền đi ra. Vua theo dấu chân ngựa vẽ bản đồ xây thành thì quả nhiên thành chắc chắn, vững bền. Vua liền phong thần làm thượng đẳng thần, thành hoàng kinh thành Thăng Long. Đây là một điểm rất đáng chú ý vì các vị thần thông thường chỉ làm thành hoàng một ngôi làng nhỏ. Thành hoàng một kinh thành tất có vị trí lớn và quan trọng hơn rất nhiều. Và câu chuyện này khá gần gũi với truyền thuyết xây thành Cổ Loa của An Dương Vương với vị thần phù trợ là Kim Quy.
Cũng liên quan tới đền Bạch Mã, chính vị thần chủ kinh thành Thăng Long cũng từng làm cho Thái thú Cao Biền đến từ triều đình đô hộ phương Bắc một phen bẽ mặt. Khi ấy, Cao Biền dạo chơi phía Đông thành Đại La, Biền bỗng thấy dông bão mù mịt, một nhân vật kỳ dị cưỡi rồng đi trong mây, dáng vẻ rất hùng dũng. Biết gặp phải vị thần uy nghiêm, Biền liền làm bùa trấn yểm. Nhưng lỳ lạ thay, vừa làm lễ trấn yểm xong ban ngày thì đêm sấm sét nổi lên đùng đùng, tất cả bùa yểm bị đánh tan tành. Cao Biền sợ quá biết không thể thần phục vị thần đất Việt liền cho xây đền thờ thần ở luôn chỗ ấy.
Còn một ngôi đền nữa ở phố Hàng Buồm nữa là đền Quan đế. Đây là ngôi đền thờ Quan Công và Thiên hậu. Quan Công (Quan Vân Trường) là một nhân vật lịch sử có thật rất được ưa chuộng ở cả Trung Quốc, Việt Nam và Thiên hậu là vị hoàng hậu cuối đời Tống chạy trốn giặc Mông. Ngôi đền còn giữ được khá nhiều nét cổ kính của kiến trúc xưa, đặc biệt với hệ thống tượng thờ và tranh vẽ.
Phố Hàng Buồm xưa là nơi có rất nhiều hiệu ăn nổi tiếng
Nổi tiếng với món ăn ngon
Phố Hàng Buồm theo truyền thống giờ vẫn là một con phố nổi tiếng có nhiều món ngon. Trong đó có thể kể đến hiệu thịt quay Vạn Thành. Hiệu thịt của gia đình bà Giáng lừng danh với thứ thịt quay màu đỏ đậm. Hàng chỉ bán từ buổi chiều đến tối nên rất đông khách, hầu như lúc nào cũng phải xếp hàng. Hiệu bán rất nhiều loại thịt quay như ngan ngỗng, gà, lợn, chim… nhưng được ưa chuộng nhất là thịt ba rọi quay. Miếng thịt ba rọi có đủ cả mỡ và nạc nên ăn không khô, rất vừa miệng. Theo những những người sành ăn thì ba rọi ngon phải có đủ 5 lớp nạc, 3 lớp mỡ, quay thịt phải đều lửa thì lớp bì giòn tan mà bên trong mềm ngọt.
Thịt quay ở đây đáp ứng được tiêu chuẩn ấy và được ướp gia vị rất đậm. Đặc biệt nhà hàng còn cho thêm thứ nước chấm sánh đặc đi cùng, góp phần nâng cao mùi vị của miếng ăn. Thêm một sự tinh tế nữa mà ít nơi có, đó là thịt quay lúc nào cũng được gói vào miếng lá chuối xanh, trông rất dịu mát và không bị khô. Có ai còn nhớ cái gói thịt quay trong truyện ngắn “Đời thừa” của Nam Cao không. Khi mở gói thịt ra nó thơm phức thế nào và bọn trẻ con ăn xong, môi bóng nhờn mỡ, ngon lành làm sao. Bây giờ thì không đói khát đến thế, nhưng được một miếng thịt quay thơm lừng, vừa giòn, vừa ngọt và chấm cùng thứ nước sốt mặn ngọt thì còn gì bằng.
Nhà văn Uông Triều
Có một hàng ăn có tiếng trên phố này nữa là bít tết Ông Lợi. Hàng lâu năm, nằm sâu trong một con ngõ nhỏ nhưng khá đông khách bởi thâm niên của mình. Bởi là quán truyền thống, khách đến đây chủ yếu là những người trung niên, món ăn đặc sắc nhất ngoài bít tết thì còn có chim quay nhưng giá cả có vẻ cao hơn những chỗ khác một chút và dường như bây giờ quán giống như sự hoài cổ của những người lớn tuổi nhiều hơn…
Hàng Buồm là nơi bán rất nhiều cà phê đóng gói. Có lẽ không đâu ở Hà Nội có nhiều hàng bán cà phê gói như ở đây. Những hàng cà phê san sát nhau, các nhãn hàng từ Sài Gòn, Tây Nguyên, Nha Trang…, và cả những loại cà phê người Hà Nội tự mua hạt về rang xay, chế biến. Nếu muốn biết về sự đa dạng của các loại cà phê Việt thì đến Hàng Buồm.
Ngoài cà phê đóng gói, con phố này còn nổi tiếng với rất nhiều loại thực phẩm chế biến sẵn, rượu ngoại. Nhà văn Nguyễn Việt Hà trong cuốn tiểu thuyết lừng danh “Cơ hội của Chúa” miêu tả một nhân vật sành rượu, cứ lúc nào cần một chai ngon anh ta lại chạy lên Hàng Buồm.
Các quán cà phê ở Hàng Buồm đông khách và nhộn nhịp. Cà phê ở phố này ít khi có sự yên tĩnh như các nơi khác vì có rất nhiều khách du lịch và nhất là giao với phố Tạ Hiện, Đào Duy Từ… là những khu ẩm thực có tiếng của thành phố. Ở đây không khí lúc nào cũng náo nhiệt, tiếng nói cười ồn ã và nếu ngồi trên tầng hai uống cà phê và ngắm cảnh sinh hoạt phố cổ thì thật tuyệt vời.
