Đám cưới thời bao cấp ở Hà Nội với nhiều nghi thức
Ngày ấy nói chung Hà Nội ai cũng bần bạch. Gia đình cán bộ mà tới mùa cưới phải nhận chừng mươi cái thiếp cũng đáng kể là… đại họa. Cưới hỏi vốn là một đại lễ, đã nằm sâu xa trong rườm rà máu thịt tâm thức Việt. Nghi thức đã được nhiều bậc thức giả như Phan Kế Bính hoặc Toan Ánh ghi lại tỉ mỉ công phu trong nhiều chuyên khảo. Tên có vẻ Tầu thì nạp thái, nghênh hôn, vu quy. Có vẻ thuần ta thì sêu, dạm hỏi, lại quả. Những nhà cũ kỹ muốn giữ nếp xưa cứ theo đấy mà làm. Thế nhưng tục cổ vốn dĩ nhiêu khê nên cũng dần dần bỏ bớt.
Một tục thất truyền bị rất đông những thằng thích ăn “rùa” thật sự nuối tiếc là tục gieo cầu định duyên. Tất nhiên, đây chỉ là mỹ tục có ở các nhà quyền quý, đặc biệt như công chúa như đại tiểu thư. Họ bắt cha hiền gọi thợ may đến làm một quả cầu ngũ sắc, rồi đứng trên lầu cao mà ngẫu hứng tung cầu. Phía dưới bạt ngàn là thanh niên trí thức đẹp giai nghển cổ đợi số đỏ. Có phải vậy chăng mà con rể của các đại gia, hình hài đều hao hao giống thằng Xuân, nhất là màu tóc.
Dù gì thì gì, cưới xin ở Hà Nội cũng chưa bao giờ bỏ hẳn thói cũ. Đầu tiên vẫn là đi xem tháng tốt ngày lành. Hà Nội có nhiều thầy nhưng các thầy đều giống nhau vì đều có chung một quyển “lịch vạn sự” in lậu. Gia chủ lòng thành nhưng đôi khi phúc mỏng vớ phải ông thầy mắt kém tra nhầm dòng hoặc sách có nhiều lỗi mo rát. Có thầy uống nhiều rượu lễ run tay giở kẹp díp trang, giờ xin dâu bấm vào giờ hạ huyệt, vậy mà sau cưới bảy tám năm cô dâu chú rể vẫn chưa ly dị. Mạnh Tử nói, tin sách chẳng bằng không có sách chắc ở điển này.
Ngày giờ được rồi thì in thiếp cưới. Cũng chẳng cứ phải hồng hoặc đỏ. Màu trắng nghĩa là sang trọng thanh tân. Màu vàng nghĩa là hoàng gia quý tộc. Có thiếp in tím theo màu môi nữ diễn viên Hàn Quốc nghĩa là ngăn ngắt thủy chung. Kế đến là tổ chức ăn mặn nôm na là làm cỗ cưới, nghi lễ quan trọng bậc nhất trong thao tác cưới hỏi. Hồi bao cấp hầu hết mọi người đều thích làm ở nhà, có lẽ cũng bởi thói quen tiết kiệm. Các bậc phụ huynh cố nhớ lại cỗ cưới thuở xưa. Triền miên hơn ba chục năm vất vả, khái niệm bốn bát sáu đĩa cũng linh tinh lắm.
Truyền thống văn hoá ẩm thực lãng đãng chỉ còn đọng từng mẩu trong đầu các chú các bác. Tùy theo trí nhớ và sự tôn trọng miếng mình đã ăn, mỗi bậc trưởng thượng mỗi người mỗi ý. Có cuộc họp bàn tới hai ba giờ sáng, các cụ ngà ngà mất bình tĩnh sau hồi động khẩu đôi khi động thủ. Cô dâu chú rể ngồi chầu rìa tủi thân thút thít. Thành ra cỗ bàn là muôn hình vạn kiểu. Cỗ người giàu chưa hẳn đã sang. Cỗ người nghèo tiềm tiệm học đòi. Có nhà gia chủ yêu rượu chỉ làm món chuyên cho dân nhậu. Cá quả hấp hoặc luộc bia. Mực xào hành tây hoặc chân gà ướp ngũ vị nướng. Các bà các cô thở dài, khe khẽ hé mở phong bì rút bớt tiền mừng lại để tí về còn liệu đường ăn phở.
Cưới hỏi thời nay không quá cầu kỳ dù vẫn giữ nhiều nét cũ. Ảnh: TUẤN ANH
Ở tất cả các đám cưới lúc ấy, chủ hôn thường là một trung niên lợi khẩu. Thi sĩ là tốt, văn sĩ lại càng tốt. Lời vàng ý đẹp nhả ngọc phun châu. Khách ăn vừa ợ vì món nhiều béo vừa vỗ tay. Trước đây rước dâu được coi trọng nhưng bây giờ là thứ yếu. Một đoàn xe đẹp đi đầu là xe cô dâu. Trong xe chú rể đi đón một mình ngồi cứng đơ, mặt không đỏ thì tái vì bị ép uống, đờ đẫn ôm bó hoa cưới.
Ngoài xe trang trí những dây hoa hồng bạch, những nơ và thi thoảng mui xe có con búp bê ngây thơ ngồi, có lẽ là thông điệp của chú rể ngầm cho nhạc phụ nhạc mẫu hiểu các cụ đã là ông bà ngoại. Xe hoa có rồi, pháo hồng thì thay bằng nhiều bóng xanh đỏ được bơm căng từ tối hôm trước, rải đầy trên lối vào. Nhà giai vừa đi vừa nhảy tưng tưng giẫm cho nổ để tạo phong vị. Nhà gái đón khách bằng đĩa DVD hoa hậu thi áo tắm, các cụ ông len lén nhìn màn hình, tủm tỉm cười hồi xuân.
Hầu như đám cưới nào cũng quay băng. Có băng dựng cầu kỳ, tả cả chiều dài cuộc tình từ lúc ngỏ lời đến sát giờ động phòng. Chi tiết tham khảo kịch bản phim bộ Hồng Kông, Hàn Quốc. Giao thoa văn hoá nhưng vẫn giữ được bản sắc dân tộc. Thủ tục đón dâu chừng hai chục phút, bố mẹ vợ thanh thản trút được của nợ, hoan hỉ tiễn nhà giai ra tận đầu ngõ. Bố vợ ôm chầm lấy ông mới thông gia, xúc động nói nhầm “cám ơn” thành “đội ơn”. Chú rể cô dâu mệt phều phào cũng cảm ơn khách, mồm chúm chím méo vì phải cười xã giao nhiều.
Bây giờ Hà Nội ngày càng no ấm thanh lịch nên nhiều nghi tiết cưới hỏi cũng hơi khang khác. Cưới xin bất cần mùa, có thể quanh năm suốt tháng. Đại thể thì tổ chức vẫn thế, kể cả đám của đại gia huênh hoang làm ở khách sạn 5 sao. Cái khác dễ thấy nhất là vai trò của “tứ thân phụ mẫu”. Các cụ nộp “cheo” xong thì đừng có bàn nhiều, đại loại theo kiểu “con cái đặt đâu thì bố mẹ ngồi đấy”.
