Góc nhìn ẩm thực
Đặc điểm dễ thấy đầu tiên chính là nguyên liệu làm bánh. Bánh trôi, bánh chay được nhào nặn bằng bột nếp với nước rồi nhồi với 2 loại nhân khác nhau tùy vào từng loại bánh. Bởi làm từ nếp nên vỏ ngoài của bánh có một độ keo dính nhất định. Điều đó vừa gây khó chịu trong quá trình ăn, lại không thể cảm nhận hết được độ dẻo của gạo nếp. Từ đó, để có được khẩu vị ăn ngon nhất thì hãy thưởng thức bánh khi đã nguội, thay vì dính và nhớt bánh sẽ dẻo và mềm hơn.
Lý do thứ 2 khiến bánh trôi và bánh chay không nên ăn lúc còn nóng chính là hương vị của bánh. Do hình thù của bánh, cũng như phần nhân đã được chế biến chín trước khi cho vào làm nhân nên bánh thường luộc khá nhanh trong thời gian rất ngắn. Điều đó dẫn tới phần vỏ bên ngoài sẽ chưa đủ độ nóng để làm chảy phần mật với bánh trôi và đậu xanh chưa đủ ngấu với bánh chay. Từ đó, sau khi vớt bánh ra và trần qua nước nguội, tốt nhất hãy để từ 15-20 phút để phần nhân có thể được ủ nóng bên trong lớp vỏ nếp bên ngoài. Khi đó, bánh sẽ có độ tan chảy cũng như chín ngấu từ ngoài vào trong.
Trần vào nước nguội trước khi vớt bánh rồi để nguội cho nhân tan chảy
Sự tích xa xưa
Ngày lễ này được tương truyền rằng để tưởng nhớ tới một người đã có công với nhân dân ta. Đó chính là Mẫu Thượng Ngàn. Mẫu Thượng Ngàn là "Bà mẹ trên rừng". Bà là người đã mang nghề trồng dâu nuôi tằm, dệt the, dệt lụa dạy cho dân Bách Việt. Bà mất vào ngày mồng 3 tháng Ba ( âm lịch), từ đó cứ vào ngày này hàng năm, dân gian đã chọn bánh trôi, bánh chay dâng lên Thánh mẫu với tất cả lòng thành kính.
Mâm cúng Mẫu bao gồm 2 loại bánh là bánh trôi và bánh chay
Với công việc trồng dâu nuôi tằm vất vả việc phải đứng mà ăn cơm dù khi đã nguội, nhất là khi tằm ăn rỗi là điều hết sức bình thường. Từ đó để tưởng nhớ và tỏ lòng thành, cảm thông với những người dân đã đã vất vả hy sinh hết mình vì công việc, nhân dân ta đã chọn cách tổ chức và thưởng thức món ăn này khi đã ở trạng thái nguội.
Sự nguội ở đây hàm ý về nỗi cực nhọc và vất vả của nghề, đồng thời để nhắc nhở về sự vất vả của người dân đằng sau một công việc tưởng chừng như đơn giản nhưng lại vô cùng cầu kỳ này. Từ đó, bất kể là trong trường hợp nào, người dân sẽ dâng và thưởng thức món bánh ấy khi đã nguội để tưởng nhớ cũng như nhắc nhở chính bản thân mình về quá khứ vất vả này.
Dù là ở góc nhìn nào, thì bánh trôi bánh chay vẫn luôn là một món ăn vừa ngon lại vừa ý nghĩa bởi lòng thành kính mà món bánh đem lại. Hương vị thơm thơm của đậu xanh và ngọt mát của đường viên bên trong chắc chắn sẽ làm vừa lòng những người sành ăn nhất.
