Tiếc đồng nát mai một, bỏ tiền mua về cất
Tìm về làng Bỉnh Di, xã Giao Thịnh, huyện Giao Thủy, cách thành phố Nam Định khoảng 40km để được tận mắt chứng kiến công trình bảo tàng của cô giáo về hưu, ấn tượng với bất kỳ ai lần đầu tiên về đây chắc hẳn sẽ không dám nghĩ rằng ở vùng đất ven biển nơi đây lại có một bảo tàng đồ sộ như thế. Hôm chúng tôi đến, cô giáo đang xắn tay áo chạy đi chạy lại cùng với anh em công nhân hoàn thành nốt những hạng mục công trình trong khuôn viên bảo tàng.
Cô Ngô Thị Khiếu (SN 1955), quê gốc tại huyện Xuân Trường (Nam Định), sau khi tốt nghiệp Đại học sư phạm Hà Nội cô về công tác tại trường cấp 2 xã Giao Thịnh, huyện Giao Thủy (Nam Định). Chồng cô, cũng là một thầy giáo, sau đó đã lên đường đi bộ đội, xây dựng Trường Sa, biên giới. Cô Khiếu cũng cắp sách mang nghiệp dạy học theo chồng, lúc miền Nam, miền Trung, rồi đi biên giới hải đảo. Sau bao năm đi khắp nơi trên dải đất hình chữ S, hai vợ chồng cô trở ra Hà Nội công tác đến tuổi về hưu.
Cô Khiếu chia sẻ: "Cách đây vài năm, một lần tình cờ trên đường đi chợ bắt gặp mấy chị đi mua đồng nát mua được rất nhiều đồ đồng vật như mâm đồng, nồi đồng thời xưa với giá sắt vụn... Hỏi ra mới biết tất cả loại đó đều mua về rồi đập bẹp ra đem đi chế biến ở các lò đồng nát. Nếu cứ đà này thì chẳng mấy chốc mà những đồ dùng cổ sẽ bị mất đi theo thời gian, và sau này con cháu muốn xem cũng chẳng có. Từ đó tôi về góp đồng lương hưu hàng tháng rồi bắt đầu đi mua… đồng nát”. Tích tiểu thành đại, mới đầu chỉ là một vài cái, sau dần đến chật cả nhà không có chỗ để. Lại được sự hậu thuẫn của chồng nên cô Khiếu đã dày công đi khắp mọi nơi tìm kiếm. Ban đầu thì cũng chỉ nghĩ sưu tầm đồ vật này rồi cất giữ tại gia đình cho con cháu và bạn bè xem thôi chứ chưa nghĩ đến chuyện sẽ làm bảo tàng để trưng bày đồ vật. Nhưng sau thấy có nhiều đồ nên cô muốn lập một bảo tàng để cho các em học sinh. Nhiều người biết cô sưu tập để làm bảo tàng nên cũng tự nguyện liên lạc mang đồ cũ tới nhà biếu cô. Việc làm ý nghĩa đó của cô ngày một nhiều người biết đến, hễ có người giới thiệu ở đâu có đồ vật là cô lại lên đường đi đến tận nơi để mua thu gom, có chuyến đi thuận lợi nhưng cũng không ít chuyến đi gian nan gặp ốm đau, lại có khi đến nơi nhưng lại không có vì người ta đã trót bán đi trước đó. Cô Khiếu nhớ lại kỷ niệm một chuyến đi về Thái Bình: "Lần đó có người giới thiệu có người ở Thái Bình đang giữ mấy đồ cổ bằng đồng quý hiếm nên tôi tìm đường về tận nơi để hỏi mua.
Chuyến đi hôm đó lại trúng vào hôm cơn bão đổ bộ vào chính các tỉnh Thái Bình và Nam Định, trời mưa như trút nước, gió to. Đến bến xe Thái Bình rồi thấy trời mưa to và gió mạnh nhưng vì hăng quá nên vẫn quyết làm liều thuê xe ôm chở đi lần mò theo địa chỉ người ta giới thiệu. Đói rét, người ngấm nước mưa cả ngày nhưng khổ nỗi tìm về đến địa chỉ đó thì họ lại vừa bán đồ vật cho một anh mua gom đồng nát cách đó mấy hôm trước. Chuyến đi không thu được sản phẩm mà còn đã bị một trận ốm nặng...". Vất vả nhưng cô Khiếu chưa khi nào bỏ cuộc. Tính ra đến nay cô đã đi hàng vạn km trên các chuyến xe đò, xe ôm, đi hàng chục tỉnh, thành trong nước, bất cứ hang cùng ngõ hẻm nào, bất cứ nơi nào hẻo lánh nhất nếu được mọi người giới thiệu cô đều tìm đến.
Biến đồng nát thành bảo tàng đồng quê độc đáo
Năm 2010, một lần vợ chồng cô được chính quyền xã Giao Thịnh mời về dự lễ khai giảng tại trường mầm non xã. Thấy trường còn thiếu nhiều thứ quá. Các cháu học sinh thiếu khu vui chơi giải trí, đồ dùng học tập, sách vở nghiên cứu... trong khi đó cuộc sống của người dân ở làng xã nơi đây lại đang khó khăn. Chợt trong đầu tôi nghĩ ra hay là mình xây dựng một bảo tàng bao gồm có cả thư viện ở chính nơi đây. Rồi mang hết kho sách của vợ chồng sưu tầm bao năm và số “đồng nát” tại gia đình mà mình cất giữ trưng bày thành bảo tàng để giúp đỡ các cháu học sinh mai sau có cơ hội học tập tìm hiểu...". Ý nghĩ của cô Khiếu được chồng đồng ý tán dương. Ngay lập tức vợ chồng cô đã tới gặp lãnh đạo xã Giao Thịnh và UBND huyện Giao Thủy. Khi đó có khu đất cạnh trường mầm non rộng 5.000 m2 hoang hóa bạc màu được cô Khiếu chọn thầu với giá đất nông nghiệp là hơn 200 triệu đồng. Ban đầu người ngoài chưa biết cứ thưởng cô thuê làm kinh doanh nên xì xào bàn tán, về sau biết được việc làm của cô ai cũng ủng hộ. Khi dự án thuê đất của cô thành công, cô bắt tay ngay vào việc khởi công xây dựng khu bảo tàng vào năm 2011. Để có được mô hình về bảo tàng độc đáo, cô Khiếu đã bỏ công tìm hiểu rất nhiều về lịch sử dân tộc, lịch sử đồng bằng Bắc Bộ, tham khảo ý kiến của những người làm công tác lịch sử cũng như các cụ cao niên ở làng quê... Rồi vẽ ra bản thiết kế về bảo tàng mà chưa đâu có.
Mô hình toàn khuôn viên khu bảo tàng được cô Khiếu thiết kế với 5 kiểu nhà, tái hiện 5 giai đoạn hình thành và phát triển của đất nước, của quá trình phát triển của nông thôn Việt Nam, và đặc biệt là tái hiện đời sống người dân Bắc Bộ. Gồm các hiện vật như cái cày, cuốc, đòn gánh, cối xay, cối giã gạo, cái chày giã vừng, cái nơm cá, bếp tro quanh cái kiềng 3 chân… Rồi các đồ vật thể hiện nét sinh hoạt của người dân ven biển Nam Định… Đặc biệt trong hệ thống đó còn có một ngôi nhà được thiết kế theo mô hình bảo tàng trưng bày hàng nghìn những đồ vật liên quan đến văn hóa đồng quê như 200 mâm đồng, nồi đồng hơn 200 cái (2 tấn), đèn đồng các loại hơn 100 cái, ấm đồng hơn 100 bộ, cùng hàng nghìn đồ vật là sành sứ có niên đại hàng trăm năm. Đặc biệt là các nông cụ nhà nông từ rổ rá, thúng, mủng, nong, nia, chõng tre, vó đánh cá... đến những đồ vật nhỏ nhất của nông dân đều có. "Có những dụng cụ tuy đơn giản nhưng đến nay gần như trong nhân dân không còn nữa. Ví dụ như cái cối xay gạo thời xưa. Để có được những cái này thì phải cất công đi khắp các vùng quê, hỏi thăm nhiều người thì mới sưu tầm đủ bộ", cô Khiếu nói. Trong ngôi nhà này còn có thư viện trưng bày hơn 2.000 đầu sách ở nhiều lĩnh vực khác nhau trong đó có những quyển sách thuộc loại quý mà kể cả ở các thư viện lớn đều không có. Đây sẽ là thư viện để các em học sinh ở làng quê ngày ngày tìm tới học bài, nghiên cứu tài liệu.
Ngoài ra trong khuôn viên bảo tàng, còn được thiết kế con kênh nhân tạo uốn lượn chảy quanh khu bảo tàng, bên cạnh là những "vựa lúa", cùng với hàng trăm loại cây quý, từ cây thuốc nam, cây ăn quả cho đến những loài cây có nguy cơ tuyệt chủng như cây cậy, cây vối... Phía góc sau của bảo tàng còn có cả những hầm chữ A tái hiện nơi trốn bom đạn của người dân thời chiến tranh... Tất cả chi phí, số vốn đầu tư cho dự án xây dựng bảo tàng của cô Khiếu dự kiến lên tới vài tỷ đồng khi hoàn thiện. Cô Khiếu cho biết tất cả số tiền này đều do vợ chồng cô bỏ ra.
Điều làm cô Khiếu vui nhất đó là từ khi dự án của cô được khởi công đến nay "tiếng lành đồn xa", đã nhiều người tìm về hỏi thăm và tặng thêm các kỷ vật, đồ dùng, sách vở. Hiểu được tấm lòng của cô, một tốp thợ xây nổi tiếng ở vùng quê Nam Định từng tham gia xây dựng Trường Sa năm xưa đã tự nguyện đến làm công không, giúp cô xây dựng bảo tàng. Dự kiến vào đầu tháng 12 này bảo tàng sẽ làm lễ khánh thành giai đoạn 1, và đến năm 2013 bảo tàng sẽ hoàn thành.
